Sedef hastalığı nedir?
Sedef hastalığı toplumda sık görülen, ataklarla birlikte ekseriyetle uzun müddet devam eden bir hastalıktır.
Çeşitli görünümlerle kendisini gösterir. En sık görülen plak tipinde (psoriasis vulgaris), sağlam deriden
keskin sonla ayrılabilen, deriden kabarık kızarıklıkların üzerini kaplayan ve hastalığa ismini veren sedef
yahut gümüş renginde kepeklenmeler (pullanmalar) tipiktir.
Sedef hastalığı dünyanın hangi bölgelerinde görülür? Sıklığı nedir?
Sedef hastalığı tüm dünyada yaygın olarak görülen bir hastalıktır. Bununla birlikte hastalık kimi coğrafik
bölgelerde daha sık ya da daha seyrek görülebilmektedir. Yeniden sıklık bir toplumdan başkasına değişiklikler
gösterebilmektedir. Genel manada hastalığın görülme sıklığının genetik ve çevresel faktörlerden
etkilendiği düşünülür. Sedef hastalığı soğuk kuzey iklimlerinde, daha sıcak olan tropikal bölgelere göre
daha sık görülür. Amerika ve Avrupa’da yaklaşık olarak her 100 bireyden 2 şahısta hastalık görülür. Buna
rağmen Afrika ve Asya ülkelerinde görülme sıklığı daha düşük olup her 100-200 şahıstan 1 kişide
görülmektedir.
Sedef hastalığı hangi cinsiyette daha sıktır ?
Sedef hastalığı erkek ve bayanlarda yaklaşık eşit oranda görülür.
Sedef hastalığı hangi yaşlarda görülür ?
Herhangi bir yaşta ortaya çıkabilen sedef hastalığı en sık 20-30 yaşları ortasında başlar. Başlangıç
yaşına nazaran hastalık 2 kümede incelenebilir. Sedef hastalığı 40 yaşından evvel başladığında erken
başlangıçlı, 40 yaşından sonra başladığında ise geç başlangıçlı sedef hastalığı olarak kıymetlendirilir.
Erken başlangıçlı sedef hastalığı daha şiddetli seyretme eğilimi gösterir. Tekrar bu tipte ailede sedef
hastalığına daha sık rastlanır.
Sedef hastalığının nedenleri nelerdir? Kimlerde görülür?
Hastalığın nedeni tam olarak bilinmemektedir. Sedef hastalığının bağışıklık sistemi, genetik ve çevresel
faktörlerin karşılıklı etkileşimi sonucu geliştiği düşünülür. Sedef hastalığının gelişiminde bağışıklık sistemi
değerli rol oynar. Bağışıklık sisteminin ana elemanlarından T hücreleri kan damarları yoluyla deriye
ulaşıp derinin en üst katı olan epidermis katmanını oluşturan keratinosit isimli hücrelerin daha hızlı
çoğalmasına yol açar. Epidermis olağanda kendisini 1 ayda yenilerken bu mühlet sedef hastalığında 3-5
güne iner. Bu süratli hücre çoğalması sedefli deride pullanma ile sonlanır. Bağışıklık sistemini ve T
hücrelerini neyin harekete geçirdiği bilinmemektedir. Genetik faktörler genel manada hastalığın kimlerde
gelişeceğini belirler. Hastalığın gelişiminde çok sayıda genin sorumlu olduğu düşünülür. Sedeflilerin
yakın akrabalarında hastalığın sık görülmesi genetik yatkınlığa işaret eden değerli bir ipucudur. Çeşitli
çevresel faktörlerin (streptokokların neden olduğu boğaz enfeksiyonları, birtakım ilaçlar, kaşıma, banyoda
keselenme üzere fizikî travmalar vb.) tesiriyle hastalığın başladığı yahut alevlenmelerin geliştiği
düşünülür.
Sedef hastalığının ataklarının gelişiminde rol oynayan etmenler nelerdir?
Sedef hastalığına yatkın bireylerde aşağıdaki faktörler tetikleyici rol oynamaktadır; Fizikî travmalar;
Kaşıma, ovalama ya da yolma üzere aktiviteler, banyoda liflenme yahut keselenme üzere uygulamalar sedef
ataklarına yol açabilir yahut var olan belirtileri şiddetlendirebilir. Sedef hastalığının travma sonucu
hasarlanan deride gelişimi “Koebner fenomeni” olarak isimlendirilir. Güneş ışınları; Birden fazla hastada ılımlı
güneş ışını hastalık belirtilerini güzelleştirir. Bu nedenle yaz aylarında belirtiler hafifleyebilir. Buna karşın
birtakım hastalarda çok güneşlenme yahut güneş yanıkları hastalığın ataklarına neden olabilmektedir.
Enfeksiyonlar; Bilhassa streptokok nedenli boğaz enfeksiyonlardan 1-2 hafta sonra özel bir sedef formu
olan guttat psoriasis ortaya çıkabilmektedir. Birebir mikrop hastalığın en sık görülen formu olan plak tipi
sedef hastalığının ataklarında da rol oynuyor olabilir. Ruhsal gerilimler; Birtakım hastalarda sedef hastalığının
başlangıcında yahut şiddetlenmeleri öncesinde ağır ruhsal gerilim hikayesi alınabilmektedir. Hastaların bir
kısmında bu faktörün dışlanması yahut tedavisi hastalığın belirtilerinin giderilmesinde yardımcı
olmaktadır. İlaçlar; Kimi ilaçlar hastalığın gelişimine yahut şiddetlenmesine yol açabilmektedir. Ağızdan
yahut damar yoluyla alınan kortizon, sıtma ilaçları, ruhsal hastalıklarda kullanılan lityum, tansiyon
ilaçlarından beta blokerler, bir çok hastalıkta kullanımı olan interferon üzere ilaçlar, ağrı kesicilerin bir
kısmı bu ilaçlardan bazılarıdır. Sigara; Birtakım hastalarda sigara hastalığın gelişimine yahut var olan
sedefin atak yapmasına neden olabilmektedir. Alkol; Çok alkol tüketimi hastalığın ataklarına yol
açabilmektedir.
Sedef hastalığı bulaşıcı bir hastalık mıdır?
Mikroplarla gelişen bir hastalık değildir. Bu nedenle de hastalığınızı bir diğerine bulaştırmanız söz
konusu değildir.
Sedef hastalığı kalıtsal mıdır?
Sedef hastalığı kalıtsal bir hastalık değildir. Lakin, hastalık için genetik bir yatkınlık kelam hususudur.
Bunun manası, yakın kan bağı olan bireylerde sedef hastalığının görülme sıklığının toplumdaki diğer
bireylere oranla daha fazla olmasıdır. Yapılan çalışmalar sedef hastalığına sahip her 3 hastadan 1’inin
yakın kan bağı olan aile bireylerinde sedef hastalığının bulunduğunu göstermektedir. Sonuç olarak,
sedef hastalığına yatkınlık ebeveynlerden çocuğa aktarılabilir. Lakin bu çocuğun sedef hastası olacağı
manasına gelmez.
Sedef hastalığının belirtileri nelerdir?
Psoriasis Vulgaris (Plak Tipi Psoriasis)
Sedef hastalığının en sık görülen klinik formudur. Her 10 sedef hastasının 8 yahut 9’unda plak tipi sedef
hastalığı görülür. Oval yahut yuvarlak, sağlam deriden keskin bir hudutla ayrılan, üzerinde gümüş renginde
pullanmaların bulunduğu pembe, kırmızı renkte belirtiler görülür. Derinin çabucak her alanına yerleşim
gösterebilirse de en sık saptanan yerleşim bölgeleri, diz, dirsek, baş saçlı deri ve belin alt kısmıdır.
Belirtiler başlangıçta küçük olabilir; bunlar birleşerek yahut etrafa hakikat büyüyerek geniş ve değişik
biçimlerde, deriden kabarık belirtilere neden olurlar. Sedef hastalığı bazen olağan yerleşim bölgelerinin
bilakis, koltuk altı, kasık, göğüs altı, kalçalar ortası bölge, diz art yüzü, dirsek iç yüzü ve boyun gibi
bedenin katlantı (kıvrım) alanlarına yerleşim gösterebilir. Hastalığın bu formuna İnvers Psoriasis
(psoriasis inversa) 3 ismi verilir. İnvers psoriasiste kırmızılık daha bariz, buna rağmen pullanma belli
meçhuldür. Sedef hastalığının tipik belirtileri el içi ve ayak tabanına yerleşim gösterdiğinde Palmoplantar
Psoriasis olarak tanımlanmaktadır. Bu klinikte deride kalınlaşma ve pullanma ön plandadır. Bu son iki
özel tablo tedavilere daha dirençli olabilmektedir. Baş saçlı derisi yerleşiminde (saçlı deri psoriasisi);
çoklukla kaşıntısız, kırmızı bir tabana sahip, sağlam görünümlü deriden keskin hudutla ayrılmış, üzeri
kalın ve kolay kepekten daha büyük pullarla kaplı belirtiler görülür. Çoklukla saçlarda dökülmeye yol
açmaz.
Guttat Psoriasis (Psoriasis Guttata)
Çoğunlukla gövde üst yarısında, kol ve bacakların gövdeye yakın kısımlarında, yağmur damlası
büyüklüğünde (1 cm’den küçük), yuvarlak yahut oval, pembe, kırmızı renkli, deriden kabarık üzerinde
pullanmaların bulunduğu belirtiler görülür. Sıklıkla çocuklarda ve ergenlerde görülmektedir. Özellikle
streptokok nedenli farenjit (boğaz enfeksiyonu) yahut bir viral enfeksiyondan 1-2 hafta sonra gelişebilir.
Ayrıyeten, evvelden var olan plak tipi sedef hastalığının akut alevlenmesi olarak da görülebilir. Belirtiler
çoklukla birkaç haftada bazen de 3 ay içinde geriler.
Eritrodermik Psoriasis
Sedef hastalığının tüm bedenin %80’inden fazlasını kaplamasıdır. Hastalığın etkin dönemlerinde
tetikleyici faktörlerin tesiriyle (ilaç, çok güneş ışığı, travma, enfeksiyon vb.) sedef hastalığı genelleşerek,
yüz ve tırnaklar dahil tüm deriyi tutabilir. Sedef hastalığının tüm belirtileri vardır; lakin, kızarıklık en
bariz özelliktir. Sedef hastalığının bu şiddetli formu her 100 sedef hastasından 1-2’sinde görülür. Bu
hastalar ekseriyetle hastane şartlarında, yakın takip ve tedaviye gereksinim duyar.
Püstüler Psoriasis
Bu klinik formda irinli sivilceler bulunur. Belirtiler sedef hastalığının tipik plakları üzerinden gelişebileceği
üzere direkt sağlam görünümlü deride de ortaya çıkabilir. Etrafında kırmızı halelerin bulunduğu, 2-3
mm çapında irinli sivilceler tipiktir. Bu tablonun 2 farklı klinik görünümü vardır; Palmoplantar püstüler
psoriasis; Belirtiler el içi ve ayak tabanına yerleşim gösterir. Sigara kullanımı ile yakın bağlı olduğu kabul
edilir. Yaygın püstüler psoriasis; Bilhassa kıvrım alanlarında daha besbelli olmak üzere bedende yaygın bir
yerleşim gösterir. Yaygın püstüler psoriasis de ateş, halsizlik, eklem ağrıları üzere genel hastalık belirtileri
de görülebilir. Hastanede yatırılarak takip ve tedaviye ihtiyaç duyulabilir. Eklemlerin Sedef Hastalığı
(Artropatik Psoriasis) Eklem yüzeyleri ile birlikte eklem bağları, kirişleri ve eklem zarını tutan yangısal bir
tablodur. Her 10 sedef hastasından yaklaşık 2’sinde ortaya çıkar. Sıklıkla 40 yaşlarında görülür.
Şikayetler tek bir ekleme (diz eklemi, kalça eklemi vb.) hudutlu olabilir. Hastaların değerli bir kısmında ise
romatoit artrite emsal biçimde 5’den daha çok eklem, bilhassa de el eklemleri etkilenir. Eklemlerde ağrı,
kızarıklık ve şişlik gözlenir. Birçok hastada bedenin rastgele bir yerinde sedef hastalığına ilişkin deri
belirtileri vardır. Sedef hastalığının eklem tutulumunda, tırnak tutulumuna sık rastlanmaktadır. Yine
aktüel bilgiler saçlı deri ve kalçalar ortası bölgede sedef hastalığı olanlarda eklem tutulumunun daha sık
görüldüğüne işaret etmektedir.
Psöriasiste Tırnak Değişiklikleri
Sedef hastalığında hastaların yaklaşık yarısında el, her 3 hastadan 1’inde de ayak tırnakları tutulur.
Üstte da kelam edildiği üzere eklem tutulumu olan hastalarda daha sık görülür. Tırnak yüzeyinde toplu
iğne başı büyüklüğünde çukurcuklanmalar hastalık için tipiktir. Tırnağın yatağından ayrılması (onikoliz),
tırnak plağının altında sarımsı renk değişikliği (yağ lekesi görünümü), tırnak kaybı ve tırnağın serbest
kısmının altındaki deride kalınlaşma sedef hastalığında görülebilen öteki tırnak değişiklikleridir.
Sedef hastalığının seyri nasıldır?
Sedef hastalığı evvelce kestirilemeyen ataklar ve güzellik devirleri ile ekseriyetle uzun müddetli bir seyir
izlemektedir. Yaklaşık her 3-4 hastadan yalnızca 1’inde hastalık büsbütün kaybolabilir. Sedef hastalığının
guttat formu daha kısa sürme eğilimindedir. Hastalığın belirtileri ve şiddeti şahıstan bireye ve hatta aynı
şahısta vakit içinde değişiklik gösterebilir. Genel olarak hastalığın şiddeti vakit içinde (ileri yaşlarda)
azalma gösterir.
Gebelik (hormonal faktörler) hastalığın seyrini tesirler mi?
Sedef hastası hamile kalabilir. Gebeliğin hastalık üzerine olan tesiri epeyce değişkendir. Lakin aynı
bireyde tekrarlayan gebeliklerin hastalık üzerine olan tesiri benzeridir. Genel manada hastalık gebelik
periyodunda düzelme eğilimindedir. Sedef hastalığı ekseriyetle doğum sonrasında ataklarla eski seyrine
geri döner. Gebelik müddetince hastaların çok küçük bir kısmında ani püstüler psoriasis atağı
gelişebilmektedir. Gebelik ve emzirme devrinde kullanılan ilaçların inançlı olup olmadığı mutlaka
doktora danışılmalıdır.
Sedef hastalığı öteki organ hastalıklarına da neden olur mu?
Sedef hastalarının bir kısmında ek hastalıklara da rastlanır. Hatta sedef hastalığı çabucak aşağıda
verilen ek hastalıkların gelişimine katkıda bulunuyor olabilir; Kalp ve damar hastalıkları; Son yıllardaki
çalışmalar bilhassa şiddetli sedef hastalığı olanlarda kalp damar hastalıkları için yatkınlığa yol açan bazı
faktörlerin sık görüldüğünü göstermektedir. Bu hastalarda yüksek kan lipitleri, tansiyon yüksekliği ve
şeker hastalığına daha sık rastlanmaktadır. Obezite (şişmanlık); Sedef hastalarında obezite toplumdan
daha sık olarak görülmektedir. İnflamatuvar barsak hastalıkları; Crohn hastalığı isimli iltihaplı barsak
hastalığına sedef hastalarında daha sık rastlanmaktadır.
Sedef hastalığının tanısı nasıl konulur?
Tanı çoklukla klinik bulgularla konulmaktadır. Teşhis zorluğunda tutulan deriden küçük bir kesim alınarak
(deri biyopsisi) histopatolojik inceleme ile teşhis kesinleştirilebilir.
Sedef hastalığı nasıl tedavi edilir?
Sedef hastalığının bugün için kesin bir tedavisi bulunmamaktadır. Lakin son yıllarda hastalıkla ilgili
bilgilerimizin artması, yeni ve daha tesirli tedavi seçeneklerinin kullanılmaya başlanması ile hastalık daha
tesirli bir formda tedavi edilebilmektedir. Sedef hastalığı uygun tedavi ile denetim altına alınabilmekte ve
uzun süren düzgünlük devirleri sağlanabilmektedir. Hastalığın tedavisinde tarafların (hekim, hasta ve hasta
yakınları) işbirliği içinde olması ve ahenk içinde uğraş göstermesi tedavinin ayrılmaz bir modülüdür.
Üstte kelamı edilen çok sayıda tetikleyici faktörün hastalık üzerindeki tesiri göz önünde tutulmalıdır. Siz
sedef hastaları hastalığı alevlendirebilecek her türlü uygulamadan (kaşıma, banyoda liflenme, kese, vb.)
kesinlikle kaçınmalısınız. 5 En sık karşılaşılan hudutlu tutulumlu sedef hastalığında yan tesirlerin daha az
olması ve uygulama kolaylığı nedeni ile öncelikle mahallî tedavi yolları tercih edilmektedir. Yerel
tedavide en sık kullanılan ilaçlar; keratolitikler (deri yüzeyindeki kepekleri uzaklaştıran ilaçlar),
kortikosteroidler, antralin, kalsipotriol (sentetik D vitamini), kalsinörin inhibitörleri ve fototerapi (UVB)’ dir.
Hastanın yaşı, tedaviye ahengi, hastalığın yaygınlığı ve mühletine bağlı olarak bu tedavi yöntemlerinden
birisi yahut kombinasyonu (değişik tedavilerin birlikte kullanımı) seçilir. Lokal tedavilere dirençli, yaygın
tutulumlu olgularda kullanılan sistemik tedavilerin başında, metotreksat, siklosporin-A ve retinoidler
gelmektedir. Bu tedavilerin dışında yaygın kullanılan, epeyce tesirli bir uygulama PUVA tedavisidir.
PUVA, oral Psoralen (deriyi ışığa hassas hale getiren ilaç) alımından 2 saat sonra ultraviole A (UVA)
ışınlarının belli dozlarda uygulanmasıdır. Son yıllarda biyolojik casuslar da (infliksimab, adalimumab,
etanersept vb.) üstteki tedavilere cevapsız olgularda kullanılmaktadır. Günümüzde çok sayıda tedavi
seçeneği bulunmaktadır. Bazen şikayetlerin giderilebilmesi için çok sayıda ilacın bir ortada kullanılması
gerekebilir. Doktorunuz, siz ve hastalığınız ile ilgili çok sayıda parametreyi göz önüne alarak tedavinizi
düzenler. İlaç seçiminde ve tedavi müddetinde belirleyici olan hastalığın yaygınlığı, belirtilerin yerleşim yeri,
tırnakların tutulum şiddeti ve eklem tutulumu üzere parametrelerdir. Seçilecek tedavi hali ve uygulama
yolu, tedavinin müddeti, ilaçların dozu doktor tarafından düzenlenir. Hastalığın tedavi ve izleminde
doktorların bilgi, deneyim ve işbirliği içinde çalışmaları ne kadar gerekliyse siz sedef hastalarının önerilen
tedaviye ahengi da o derece önemlidir