Program imalcisi ve sunucusu sevgili Tülay Gerçek’le “Kadına dair herşey” programında beraberiz. Samimi ve son derece akıcı dakikalar su üzere akıyor. Bu sefer Güneydoğu Anadolu bayanı üzerine konuşuyoruz, bir Urfalı olarak.
Sohbetimize; Güney Doğu Anadolu Bayanlarının genel özelliklerini, geçmişle bu gün ortasındaki farklılıkları anlatarak, başlayalım mı?
Güneydoğu denilince aklımıza karakaşlı, kara gözlü, ceylan bakışlı hoşlar geliyor. Tabi bunun istisnaları da var. Bayan olmak dünyanın her yerinde farklı imgelerle karşımıza çıkar neresi olursa olsun fark etmez.
Hala bayanlığını yaşayamayanlar olduğu üzere yerinin pozisyonunun bile ne olduğunu bilmeyen bayanlar bayanlarımız var.
O denli bayanlar var ki, kadınlığını en güç formda yaşıyorlar onlarda bizim bayanlarımız doğunun bayanları ve doğuda bayan olmak çok güç….
Her ne kadar tabiatı gereği naif olsa da bayan doğuda güçlü, kuvvetli olmak zorundadır. Genç kızlığında kardeşlerine bakar. Tarlada çalışır. Erken evlendirilir. Okula gönderilmeyebilir. Bilhassa kırsal alanda kızlara karşı cinsiyet ayrımının bariz olarak görülmesi,
Kızların dış çevreye açılamaması,
Kızların miras hakkını kullanamaması,
Kızların eş seçiminde ebeveynin karar vermesi, üzere konuları sayabiliriz.
Teknolojik yenilikler birçok alanda değişimi getirdiyse bu bir halde kırsal alana da ulaşmıştır. Lakin bunu da güzel pahalandırmak gerekir. Tekrar kırsaldaki bayanın teknolojiyi kullanması sonludur. Bu noktada da maddi durumu uygun olan ailelerin genç kızları bilgisayarı, cep telefonunu o denli dilediği üzere kullanamaz. Kesinlikle bunda da bir sınırlama kendini gösterir. Vilayetlere daha yakın olan köylerde olumlu değişimin daha önde olduğunu görebiliyoruz.
Bu soruyu sorarken hüzün duyuyorum.
– Güney Doğu Anadolu Bayanı denildiğinde birinci akla gelen, bayanlara ve çocuklara yönelik şiddet.
Bu hususta neler söyleyeceksiniz bize?
Kadınlar dünyanın bir ucunda bile yeri geliyor en makûs muameleyi ve şiddeti görebiliyor. Kocanın karısına uyguladığı şiddet toplumda var olan ataerkil otoriteyi koruyan bir güç aracı olarak görülebilir.
Aile ve Toplumsal Siyasetler Bakanlığının, 2008’de yapılan araştırma sonucuna nazaran, eşi yahut birlikte olduğu bireylerden ömrünün rastgele bir periyodunda fizikî şiddet gören bayanların oranı Kuzey Doğu Anadolu Bölgesi’nde yüzde 53, Orta Anadolu Bölgesi’nde yüzde 50, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yüzde 48. Bu sayılar, Batı Marmara Bölgesi’nde yüzde 25’e kadar iniyor.
Aile içerisinde şiddetin mağduru çoğunlukla bayandır. Şiddet gören bayan bedenen acı ile birlikte çocuklarının yanında saygınlığının azaldığı üzere çocukların ruhsal dengelerinde bozukluk ve ilerde tıpkı şeyleri kendisinin yapması üzere sonuçları da doğuyor. Şiddet yapanlar çoklukla şiddete maruz kalan çocuklardan yetişiyor.
Zamanında şiddet gören kişi yani gelin ilerde kayınvalide olunca birebir şeyleri oğluna yaptırabiliyor. Gelinin en ufak bir davranışında yahut erkek evlat dünyaya getirmediği için dövülüyor, odaya kapatılıyor. Aç susuz bırakılıyor. Ailesiyle görüşmesine müsaade verilmiyor.
Aile içi şiddetin en acı tezahürü: Namus cinayetleri. İntiharlar. Erkekler açısından, bayanların denetim altında tutulması kendi namuslarının belirlenmesinde çok kıymetlidir. Bu yüzden bayan cinselliğiyle bağdaştırılan namus çoğunlukla bayan üzerinden temsil edilir.
Zihniyet olarak algının genç bireylerde bile değişmediği görülüyor. Bayan intiharlarında açıklanamayan lakin intihar etmeye mecbur bırakılan, zorlanılan bayanların olduğu biliniyor ancak bu hadiseler hastaneye geldiğinde şuuru kapalı olduğundan olay aydınlatılamıyor.
16 yaşındaki bir erkek çocuğu bile ablasına çeşitli sınırlamalar getirebilir. Evvelden bu kadar çok duyulmazdı intihar hadiseleri şiddet olayları artık teknolojinin bir getirisi olarak daha çok duyuyoruz.
Psikolojik boyutuna baktığımızda,
-Düşük benlik duygusu, mahremiyet ile ilgili meseleler, kişilik bozukluğu, bayan ve erkek davranışları konusunda katı niyet yapısı, olağandışı seviyede kıskançlık.
Bu hususta sevindirici bir gelişmeyi paylaşmak isterim. Ailenin Korunması ve Bayana Yönelik Şiddetin Önlenmesine Ait Kanun (6284 sayılı) TBMM Genel Kurulu’nda özel manaya sahip bir gün olan 08/03/2012 tarihinde kabul edilmiştir. Kanunla, ülkemizde bayana yönelik şiddetin bildirilmesi, açığa çıkarılması, önlenmesi, mağdurların korunması ve cezalandırma süreçlerinde güzelleşmeler hedeflenmektedir. Bilhassa “medeni nikah/aynı çatı altında yaşama/yakın ilgi içinde olma” halleri dışındaki durumları da kapsayacak biçimde ve şiddeti tedbire ve izleme merkezleri kurulmasını sağlayacak biçimde genişletilmiştir.
Ayrıca; törelere boyun eğmek zorunda bırakılan, çocuk gelinler geliyor gözümüzün önüne? Bu hususta neler söyleyeceksiniz bize?
Ataerkil ve klasik toplum yapısı, erken yaşta evlilikleri normalleştirmiş ve yasallaştırmış. Bu durum kentlerde biraz değişime uğrasa da kırsal alanda hala olağan karşılanıyor.
Akranları okula giderken kendisi çocuk doğuruyor ve kendisinden yaşça büyük eşinin meskeninin, tarlasının işini yapıyor. Kendi çocukken, çocuğu oluyor. Çocuk bakıyor. Öteki seçeneği yok. Bizim oralarda boşanmak, ayrılmak kendine yeni bir hayat kurmak “yok” bu türlü bir şey.
Küçük bayanları eğitimsizlik, yoksulluk, cahillik ve bağımlılık kısır döngüsüne hapseden bu evlilikler, onların cinselliğe dair haklarını da ellerinden alıyor. Çocuk gelinler, cinsel özgürlük hakkı dediğimiz, cinsel baskının her çeşidini, her çeşit cinsel zorlamayı, cinsel istismarı ve cinsel tacizi reddeden bir temel hakkı kullanamaz hale getiriyor. Evlenip evlenmemeyi, boşanıp boşanmamayı, çocuk sahibi olup olmamayı, çocuk sayısını ve hangi aralıklarla olacağını ve bütün bunları kiminle yapacağını kendi şahsî ve toplumsal anlayışı çerçevesinde belirlemek ve gerçekleştirmek bu çocuklar için kelam konusu değil.
Çocukluğunu yaşamadan evlenme çağı gelmiştir. Batıda yaşayan akranları liseyi bitirip üniversiteye girme telaşında iken o evlenmiştir ve anne olmak üzeredir. Bir çok sorun yaşar, lakin hiçbirisinin şuurunda değildir. Onun eğitime gereksinimi vardır. Ekmek üzere, su üzere, hava üzere….
Güney Doğu Anadolu Bölgemizin genç kızlarını, gelinlerini, annelerini anlatır mısınız? Zorlukları ve hoşlukları nelerdir?
Kırsal alanda çok bir değişim olduğunu söyleyemeyiz. Bayan ağır emekçi, ırgat, maraba bayan ne dersen de… Tarlada, ahırda, konutta mutfakta, gece, gündüz daima o vardır, uyanıktır, ayaktadır, hizmettedir.
Çok küçük yaşlardan itibaren ona “sen kızsın” “kızlar fazla gülmez, konuşmaz” o daha evlenmeden küçük annedir. Gelin olunca değişen şey ona ilişkin bir odasının olması ve yeni birkaç kıyafet… Şayet durumu uygun bir konuta gelin gittiysen tabi kendi konutunda olabilir fakat genelde kayınvalidenle yaşarsın. Hem eşinin işlerini hem de kayınvalidenin verdiği işleri yapmak durumundasın.
Anneler eşinin buyruğundan çıkmaz. Onun etkilediği, yönlendirdiği erkek lakin “oğlu” dur.
Kadın doğuda yaş aldıkça sayılıyor. Aile yapısı ve bağları güçlü olduğu için yardımlaşma, imececi ruh, acıyı, sevinci birlikte yaşama üzere hususlarda daha şanslı olduğunu söyleyebiliriz.
Çok doğum yapmak durumunda kalan bayanlarımızın, meseleleri neler?
Güneydoğu’da doğurganlık, bayanların statü garantisidir. Doğum bayan vücudunda gerçekleşir. Bu nedenle, bayanın statüsünü ve doğurganlığını birbirinden bağımsız olarak düşünmek olanaksızdır. Erkek hâkim normların geçerli olduğu toplumlarda, bayanların toplumda var olma nedenleri doğurma kapasitelilerine ve erkek çocuk doğurmalarına indirgenmiştir.
Fazla doğum ve sağlıklı beslenilmemesi, bayanlar için büyük risk oluşturuyor. Tüm bunları göz önünde bulundurduğumuzda rahim ağzı kanserinin ülkemizde en fazla Doğu ve Güneydoğulu bayanı tehdit ettiğini görüyoruz.
Ayrıca sık aralıklarla doğan çocukların anne karnında gelişmelerinin tam olmadığı (doğum tartısı düşük bebekler), sakatlık oranın yükseldiği, bakımlarının güçleştiği ve bebek ölümlerinin artığı hekimlerimizin açıklamaları ortasında yer alıyor.
Çok doğum tabi ki, bayanı yıpratıyor. Çocuk için yaşanan zorluklar anneye yansıyor. Bu çocuğu yedireceksin, bakımını yapacaksın, eğitimi ile ilgileneceksin. Hasta olduğunda doktora götüreceksin. Tabi onlarda artık bu duruma alışmak zorunda kalmışlar. Hastalanan çocuğuna ilaç parası bulamayan, tedavi ettirilemeyen çocuk vefatları annenin yüreğine derin bir yara açıyor.
Güney Doğu Anadolu Bölgemizin sevdalarına da değinmek isterim. Bu bölgede bütün yanık türküler bayanlarımıza yakılmıştır. Hoş gözlü kızların narına yanan gençlerimizin sevdası süslemiştir türkülerimizi.
Sevdalara dair neler anlatırsınız bizlere?
Bölgemizde sevdalanmak kolay bir iş değildir. Sevdanın bedelini bazen canını vererek ödersin. Bir kız bir erkeğe sevdalanırsa sevdayı en derinlerde yaşar. On dört yaşında küçük bir kız çocuğu iken, sevmeye ve hizmet etmeye programlısındır. Bir gün gözlerinin içine bakan rastgele birisi, onun için aşktır. Aşka dair ne vardır beyin dağarcıklarında o bilinmez. Lakin onlar aşkı bu türlü bilir ve bu türlü başlarlar. Onlar kendilerini sevebilecek yada sevilmenin ne demek olduğunu öğretebilecek birilerini buldum diye avunurlar. Lakin gelin görün ki, işler her vakit bu türlü olmaz. Hüsranları birinci gördüğü erkeğin gözlerinde başlayabilir. Zira annesi de, ona memnunluk evlenmen ile başlar demiştir yıllarca. İçlerindeki çocuk ruhunu alır götürür onun gözlerine bakan birinci erkek.
Buradaki kız her önüne gelen erkeğe mavi boncuk dağıtmaz. Birine gönlünü kaptırır artık o aşkla yanar tutuşur. Genelde de sevdalandığı şahısla değil istemediği, kendinden büyük biriyle yahut bir akrabasının oğluyla evlendirilir. Mardin yöresine ilişkin türkülerimizin birinde der ki;
buralarda yar seven/Mutlaka verem olur…Şu anda bile erkek arkadaşınla buluşma, görüşme doğal bir durum olarak kıymetlendirilmez. Bunun üzerine de türkülerimiz vardır. Diyarbakır yöresinden. Der ki, ben seni zımnî sevdim/bilmedim alem duyar.
Kadınlarımızın aşçılığı elbette bu bölgede tartışma götürmez. Güney doğunun mutfağı çok güçlü ve yemekleri çok lezzetli. Bu işin sırrı nedir?
Yemeği yapma ve konuklarıyla paylaşma geleneği bütün Anadolu insanına mahsustur. Yemek bir şölendir. Yemekler genelde yer sofrasında yenir. Yemeğe besmele ile başlanır. Fazla konuşulmaz. Uzakta olan yemek v.s. yemeğe yakın olan tarafından uzatılır. Bilhassa gelen konuğa daha çok yemesi için ısrar edilir. Bayan ve erkek konuklar evvelce başka yerlerdi. Artık de hala bunu uygulayanlar var.
Bol baharatlı, salçalı, yağlıdır yemekler. Sebzeler kurutularak kışa saklanır. Patlıcan, biber, domates vazgeçilmezlerdendir. Esas yemekler; et, bulgur ve patlıcan yüklü olarak yapılır.
Lahmacun, içli köfte ve çiğ köfte bölgenin birçok vilayetinde vardır. Her vilayet kendi yaptıklarının en yeterlisi olduğunu sav eder. Tabi damak zevkine nazaran değişir bu seçim.
Başlıca sevilen yemekler ortasında; kaburga dolması, kuzu içi, dolmalı köfte, boranı, kebap çeşitleri, ağzı açık, ağzı yumuk, lebeni Meftuneler : Patlıcan Meftunesi, Kabak Meftunesi, Kenger Meftunesi Dolmalar: Etli eşkili dolma(Sumaklı), Etsiz zeytinyağlı dolma, Kibe Mumbar Hıllorik, Pıçık, Sığma, (Diyarbakır)
Tatlılar: Peynirli kadayıf, katmer, palıza, şıllık, zerde.
Eğitim seviyesini eski periyotlarla karşılaştırdığımızda, ortaya çıkan tablo sevindiricimi?
Bölgenin sosyokültürel yapısı nedeniyle aileler eğitimden bir beklentilerinin olmamasından ötürü kız çocuklarını ya okula göndermiyor ya da ilköğretime devam ederken okuldan alıyorlar. Bu katı tavrı yıkan köyler ve beldelerin olması sevindirici.
Kız çocuklarının eğitiminin önündeki en kıymetli mani, klâsik bedeller ve ekonomik zorluklar. Aileler, eğitimde oğlan çocuklarına öncelik tanırken, kız çocukların eğitimini gereksiz buluyor. Kırsalda okulların yerleşim bölgelerinden çok uzak olması da kızların eğitimini güçleştiriyor.
Vilayetlere daha yakın köylerle daha uzak köyler ortasında bile fark var. Anneler eşlerine ben okumadım benim yaşadığımı kızım yaşamasın diye ısrar edip çocuğunu okutmak istiyor.
Son olarak neler önerirsiniz, sevgili dinleyenlerimize?
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde, eğitim düzeyinin düşüklüğü, kız çocuklarının okula gönderilmemesi, resmi nikâh yerine imam nikâhı kıyılması üzere, feodal yapının getirdiği yaptırımlar sonucu bayanlar istedikleri ömür standardını yakalayamıyorlar.
Kadının özgürleşebilmesi, cinsel kimliği üzerinden yaşadığı her cinsten bağımlılık münasebetlerinden kurtulabilmesi için öncelikle mutlak biçimde eğitim alması ve ileride üretime katılabilmesi gerekir.
Ya her bölgede ortaöğretim kurumu olmalı ya da kurum uzaktaysa ulaşım sağlanmalı. Ailelerin üzerinde de çocukların okuması için yaptırım uygulamak kural.
Eğitim ve öğretim almasına imkan sağlanmış ve bunları kullanarak kendini yetiştirmiş bireylerin hükümran olduğu bir toplum ruhen, bedenen ve fikren sağlıklı aileler oluşturmak açısından çok kıymetli.
