Bağımlılık biyo-psiko-sosyal bir hastalıktır. Kişinin alışılmış olan rastgele bir ilaç, husus yahut davranışa karşı engellenmesi imkansız ruhsal ve fizyolojik bir muhtaçlık duyması, alınan husus ölçünün ve alınma sıklığının ya da bağımlılık oluşturan yanlış davranışın giderek artması, hususun alınmadığı ya da davranışın engellendiği vakit mahrumluk belirtilerinin ortaya çıkması ve bu bağımlılık yapan ilaç, unsur yahut davranışın eksikliğinde vakitle gitgide günlük hayatın sürdürülmesinin imkansız hale gelmesidir.Bağımlılık kronik hastalıktır ve kesinlikle tedavi edilmesi gerekir.
Türkiye’de ve dünyada süratle tütün, alkol ve uyuşturucu unsur alım oranları artmakta, unsura başlama yaşları gitgide düşmektedir. Başka bağımlılıklar üzere toplumsal medya ve bilgisayar-oyun bağımlılığı, kumar bağımlılığı da şahsa, aileye ve topluma ruhsal, sosyolojik ve ekonomik kayıplara yol açmaktadır.
Toplumun felaketi sayılabilecek bağımlılıkları engellemek başta aile içi bağlantı ve eğitim olmak üzere her yaşta ve her durumda dikkat gerektiren sinsi bir hastalıktır.
BAĞIMLILIK NASIL GELİŞİR?
Bağımlılık bir kısır döngüdür. Kişi evvel unsura karşı merak duyar lakin tıpkı vakitte o unsurun tesirlerinden çekinir.
Eğer merak kaygıyı yenerse “bir seferden bir şey olmaz” diyerek kullanmaya başlayan kişi bir defa denedikten sonra asla kullanmayacağını sanır, küçük küçük ve az denemeler sonucunda “demek ki denetimli gidebiliyorum, bu iş benim elimde” diye düşünür. Bundan sonraki kademede kişi unsur kullanımı ile ilgili meselesinin olduğunu inkar eder ve denetimin kendi elinde olduğunu, istediği vakit bırakabileceğini sanır ve buna inanır. Etrafındaki şahısların ihtarlarını dikkate almaz.
Bir vakit sonra bırakmak için ya da hiç olmazsa denetimli gitmek için gayret içine girer. Hem maddeyi kullanmak hem de kurtulmak için ağır efor harcarlar. Ve bunun sonucunda günlük işlerini aksatır. Aile ile, öğrenciyse okul idaresiyle, çalışansa mesai arkadaşları ile çatışma yaşar. Bütün bunlara karşın unsur kullanmaya devam ederler. Her kezinde bırakmak için karar alırlar lakin bir türlü başaramaz. Her başarısızlıklarında suçluluk duyarlar, bu sefer de bu histen kurtulmak için tekrar unsura başvururlar.
Kişi unsur kullanımının sonuçlarını öncelikle inkar eder, küçümser, bu durumu diğerlerine mal eder ve red eder. Kişi aslında o kadar da içmiyordur, kullandığı bu husus kendisini güzel hissettiriyordur, hayatta o kadar sıhhatsiz daha birçok şey vardır yahut kullanılan husus söylendiği kadar ziyanlı değildir.
Madde kullanımının bağımlılığa gerçek gittiğini kabul etmek bireyler için kolay değildir. Kişi dışarıdan tenkit ve reaksiyon aldığında her vakit kendince geçerli nedenleri vardır.
Ben istemesem içmem / Artık istesem artık bırakırım.
Ben bu iş / bu evlilik yahut sizin yüzünüzden içiyorum.
Ben yalnızca hafta sonları arkadaşlarla içiyorum vs.
Ancak tüm bu münasebetler bir yere kadar tesirli olur. Kişi bir müddet sonra husus kullanımının sonuçlarını fark eder. Lakin bu farkındalık davranışlarını değiştirmeye kâfi değildir. Kişi kendini devam etmekle bırakmak ortasında gelgitlerden alıkoyamaz. Bir yandan kaybolan hayalleri ve amaçları, bedensel ve ruhsal gördüğü ziyanlar, etrafından aldığı reaksiyonlar ve bir yandan da bağımlılıktan kendini alamaması. Arkadaş etrafını ve alışkanlıklarını değiştirmek o kadar da kolay olmayacaktır.
Öte yandan husus kullanımının beyinde ortaya çıkardığı değişiklikler ve mahrumluk belirtileri üzere fizikî problemler husustan uzaklaşmayı zorlaştırır.
BAĞIMLILIK TANISI NASIL KONULUR?
Bağımlılığın davranışsal, toplumsal, biyolojik ve genetik nedenleri vardır; lakin hiçbir neden bağımlılığı tek başına açıklamaya kâfi değildir. Unsur kullanımının yahut ilgili problemli davranışın bağımlılığa dönüşmesinde birçok etken olmasına karşın, temelde hem biyolojik hem de ruhsal bir süreçtir. Kişinin ruhsal özellikleri, genetik yatkınlık, çevresel faktörler, maddeye-davranışa ulaşılabilirlik, aile yapısı, toplumsal etraf ve kültürel özellikler kişinin unsur kullanmaya başlaması ve bağımlılığa dönüşmesinde en kıymetli etkenlerdir
Psikiyatrik bir sendrom olan bağımlılığın tanısı için aşağıda sayılan ölçütlerin sırf üçünün bir ortada görülmesi kafidir.
Kullanılan unsura tolerans gelişmesi
Madde kesildiğinde ya da azaltıldığında mahrumluk belirtilerinin ortaya çıkması
Madde kullanımını denetlemek ya da bırakmak için yapılan ancak boşa çıkan çabalar
Maddeyi sağlamak, kullanmak ya da bırakmak için büyük vakit harcama
Madde kullanımı nedeni ile toplumsal, mesleksel ve şahsî aktifliklerin olumsuz etkilenmesi
Maddeyi giderek daha uzun ve yüksek ölçülerde alınması
Fiziksel ya da ruhsal sıkıntıların ortaya çıkmasına ya da artmasına karşın husus kullanımını sürdürmek
Madde kullanımı kişiyi zararlarına karşın unsur aramaya zorlar. Birinci kere kullanılan uyuşturucu kişinin özgür iradesiyle yaptığı bir seçimdir. Lakin tekrarlanan uyuşturucu kullanımı beyinde değişikliklere neden olur. Bu değişiklikler de kişiyi olumsuz tesirlerine karşın, (ailevi sorunlar, hırsızlık, arkadaşlarını kaybetmek ve başka fizikî ya da zihinsel problemler) uyuşturucu aramaya ve tekrar tekrar kullanmaya iter.
Bunlar husus bağımlılığına nazaran oluşturulmuş teşhis kriterleridir. Tıpkı durum toplumsal medya, oyun-bilgisayar bağımlılığı için de geçerlidir. Birden fazla vakit kişi bağımlı olduğunu kabul etmez lakin ilgili durum vakit geçtikçe günlük faaliyetlerinin değerli bir kısmını kapsar.
KİMLER BAĞIMLI OLUR?
Öncelikle şunu belirtmemiz gerekir ki, unsur kullanan herkes için bağımlı hale gelme riski vardır. Alkol den esrara, tiner den eroine kullanımı emniyetli bir unsur yoktur. Bununla birlikte dürtüsel, yenilik arayışı içinde olan mizaçlar, kolaylıkla risk alan, aile yapısı bozuk, ihmal edilmiş ergenler, gerilimle başa çıkma formülü olarak kişisel savunma sistemleri zayıf olanlar büyük risk altındadırlar.
BAĞIMLILIK OLUŞTURAN MADDELER
1)Alkol
2)Kafein
3)Kenevir (esrar)
4)Kannabinoidler (bonzai vs)
5)Halüsinojenler (LSD, meskalin, fensiklidin vb.)
6)Uçucular (tiner, akaryakıt, gazolin, bali vb.)
7)Opiyatlar (morfin, eroin, kodein, metadon vb.)
8)Dinginleştirici, uyutucu ve dert gidericiler (diazepam, klorazepat vb.)
9)Uyarıcılar (amfetamin, ekstazi, kokain (taş ve layn vb.)
10)Tütün
11)Diğer bilinmeyen maddeler
Ayrıcı günümüzde gitgide artan bir bağımlılık tipi de internet bağımlılığıdır. Bilhassa ergen ve genç yetişkinler ortasında hayli yaygın görülmeye başlanmıştır. Bahis ve kumar evvelden beri var olan bağımlılık çeşitleri iken, buna çevrimiçi bahis oynama da eklenmiştir. Buna ek olarak bilgisayar oyunları, internet bağımlılığı, sanal alışveriş bağımlılığı da tedavi edilmesi gereken bağımlılık cinslerini oluşturmaktadır.
Sosyal medya kullanımı üzerinden internet bağımlılığı Kent Berridge’in araştırmasının da ortaya koyduğu üzere, toplumsal medya platformunun iki adımdan oluşan bir istek ve beğeni döngüsünü aktif hale getirmesidir. İstek, dopamin üretirken; beğeni sistemi ise bir opioid tesiri yaratır. Kullanıcıyı paylaşım yapmaya sevk eden şey istektir, beğeniyse tatmin yaratır.
Ayrıca dopamin tesiri opioid tesirinden daha güçlü olduğundan kullanıcı daima daha fazlasını ister ve böylelikle daha fazla paylaşımda bulunur. Yaptığımız her beğeni, gönderi ve paylaşım ile bir beklenti yaratırız. Münasebetiyle daha fazla gönderi yayımlamak, dopamin hasretinden doğan bir sohbet biçiminde kazanılan toplumsal paraya karşılık gelir.
BAĞIMLILIĞIN BAŞLAMA YAŞI VE SIKLIĞI
Bağımlılık, bireyde ve toplumda yarattığı tesirler birlikte düşünüldüğünde, çağımızın en değerli sıhhat sorunu olmaya adaydır. Dünyada ve ülkemizde kullanım yaşı giderek düşmekte ve yaygınlaşmaktadır. TUBİM (Türkiye Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi) in 2017 raporu bir evvelki yıla nazaran uyuşturucu olay ve bu olaylara bulaşan kişi sayısı %8-11 oranında arttığını söylemektedir. 2011 yılında TUBİM tarafından yapılan genel nüfustaki unsur kullanımı araştırmasında, hayat uzunluğu husus kullanım sıklığı %2,7 oranında bulunmuştur. Birebir yıl yeniden TUBİM tarafından yapılan Okul Çocukları Araştırmasında ömür uzunluğu husus kullanım sıklığı %1,5, maddeyi birinci defa kullanma yaş ortalaması 13,88 ±2,39 olarak görülmüştür. Ülkemizde husus ve alkol bağımlılığı tedavi merkezlerine yapılan müracaatların son 10 yılda 7 kat arttığı görülmektedir. Bu bağlamda bağımlılığın hem önüne geçilebilmesi ile ilgili çalışmalar hem de yeni tedavi yaklaşımları üzerine yapılan çalışmalar büyük ehemmiyet arz etmektedir.
BAĞIMLILIK RİSKİNİ ARTTIRAN FAKTÖRLER
Bağımlılığa giden yolda genleriniz, aile ortamınız, etrafınız ve beslenme üzere faktörlerin dâhil olduğu bir kombinasyondur.
Aile ortamı: Ailesel faktörlerin unsur bağımlılığını etkilediği gösterilmiştir. Ebeveynlerden biri yahut ikisinin ya da ailedeki başka üyelerin alkol, sigara, uyuşturucu vs sorunu olması, hata niteliğinde hareketlerde bulunmaları, abartılı halde toplumsal medya kullanımı ailedeki öbür bireylerin de bağımlılık riskini yükseltir. Ebeveynlerin bağımlılığı durumunda, çocuğun ebeveynin davranışlarını taklit etmesinin bağımlılıkta değerli rol oynamaktadır. İstikrarlı, duygusal ve toplumsal etkileşimin güçlü olduğu aile ortamında, yeteri kadar inançlı, sevgi ve sevecenlik içinde büyüyen çocuklar, gelişimleri için gerekli tecrübeleri elde edebilirler. Bu tıp aile ortamları, aile üyelerinin kendilerine düşen sorumlulukların şuurunda olarak, çocuklarına bağımsızlık yolunda kâfi imkanları hazırlamaları, onların sağlam bir kişilik yapısına sahip olmalarını sağlar. Unsur bağımlılığı, kapalı aile sitemindeki çocuğun kendini kıstırılmış hissetmesi sonucu, başkaldırma ve cezalandırma yahut yok edici ve kendi kendini cezalandırıcı ömür tarzını benimseme yoluyla aile ile kaynaşmaktan kaçınma teşebbüsü biçiminde açıklanmaktadır. Ayrıyeten, husus bağımlılığı bireyin kendi ömrü üzerindeki denetimini muhafaza ve ailesi tarafından zorlama ile oluşturulmaya çalışılan yaşantıdan özgür olma uğraşıdır. Bağımlı ergenlerin ailelerinin, niyet ve hislerini tabir etmede daha sonlu, şahsî sonlara hürmetlerinin daha az, başkalarına karşı ilgi ve inançlarının yetersiz, duygusal taraftan daha çok uzaklıklı oldukları ve meskende daha negatif bir atmosfer yarattıkları bildirilmiştir.
Akranlar ve Etraf: Bağımlılık sahibi arkadaş etrafı olan şahıslar, uyuşturucuyu denemeye daha meyillidirler. Akademik başarısızlıklar ve yetersiz toplumsal hünerler, şahısları uyuşturucu kullanmaya iten bir öteki sebeptir. Gerginlik, külfet, toplumsal boşalım muhtaçlığı, toplumsal gerilim ve akran kümesinin husus kullanımını onaylaması, uyuşturucu sorununun gelişmesi için kâfi olabilmektedir. Unsur kullanımı ve bağımlılığın gelişmesi üzerinde akran kümesiyle özdeşleşmenin değerli tesirleri bulunmaktadır.
Erişebilme Kolaylığı: Erişebilirlilik maddeyi elde etme kolaylığı yahut zorluğunu, maliyet kuralları bağımlılığı etkilemektedir. Şayet unsurun fiyatı yüksek ve ulaşmak için sarf edilmesi gereken eforun ölçüsü fazlaysa, husus kullanma eğilimi düşecektir.
Erken Başlama: Rastgele bir yaşta uyuşturucu kullanmak bağımlılığa sebep olabilir. Fakat araştırmalar gösteriyor ki, kişi ne kadar erken unsur kullanımına başlarsa, bağımlı olma riski o kadar yükselir.
Kullanım şekli: Dumanını soluyarak kullanılan sigara üzere unsurlar pratik olması sebebiyle daha çok tercih edilmektedir. Bu halde bedene giren bağımlılık yapan hususlar, beyne saniyeler içinde ulaşır ve zevk duygusu yaratırlar. Bu zevk duygusu bir kaç dakika içinde sönebilir ve kişiyi daha düşük his durumlarına çeker. Böylelikle bağımlı kişi ilgili unsurun tekrar arayışına girer.
Beslenme: Beslenme gerek erişkinler gerekse çocuklar için bağımlılık yolunda tetikleyici faktörlerden biri olabiliyor. Çocukluğundan itibaren çikolata, gofret üzere paketlenmiş hazır yiyecekleri, daha ileri yaşlarda güç içecekleri, gazlı-şekerli içeceklerin fazla tüketimi uyaran alımına alışmış bünye için yeni arayışları yahut bağımlılığa giden yolda daha kolay adaptasyona yol açabilmektedir.
TEDAVİ
Bağımlılık tedavisi; farmakolojik yaklaşımların yanı sıra psikososyal değişkenlere dikkat edilerek uygulanacak geniş kapsamlı bir tedavi ve rehabilitasyon programı gerektirir. Bir kişinin tedaviyi kabul etmedeki gönüllülüğü, ömür olayları, aile takviyesi, bağımlılığın şiddeti ve komplikasyonlarına nazaran vakitle değişir. Gaye yalnızca kişinin bağımlılığının ortadan kaldırılması değil tıpkı vakitte onun bedensel, ruhsal ve toplumsal manada tam bir düzgünlük haline kavuşmasıdır. Mizaç temelli terapi yaklaşımı, PEMF (bir çeşit biofeedback cihazı) yoluyla desteklenerek topluma tam entegre olabilen uygunluk hali hedeflenir.
1-Bağımlılık tedavisi birinci olarak kişinin mizaç tipi belirlenir. Kişinin mizacına nazaran terapi süreci şekillendirilir.
2-Devamında PEMF ile nabız muayenesi yapılır ve şahsa 400 farklı elektromanyetik frekansla tarama yapılır. Buradan bedenin verdiği geri bildirime (biofeedback) nazaran detoksifikasyon (arındırma), uyku dalgalarını düzenleme, bağımlılığın ortadan kaldırılması, varsa barsak geçirgenliğini düzeltme programları ile danışan desteklenir. Bu ortada vakit zaman mahrumluk belirtileri olduğunda kişi yeniden PEMF ile anti-stres programları üzerinden desteklenir.
3-Terapi ve PEMF seanslarıyla birlikte bağımlılığı olan danışmanımıza özel beslenme tekliflerinde bulunup diyet listesi veriyoruz. Bu diyet listesi bedende birikmiş ve bağımlılığı tetikleyen toksinlerin atılımını ve yine yapılanması destekleyecek pratik beslenme tekliflerinden oluşmaktadır. Böylelikle kişinin sağaltımı hızlandırılabildiği üzere tekrar yapılandırmayla ileride tekrar bağımlılığa dönüş riskini minimalize etmiş olunur.
Bağımlılık sizi esir alan ve hareket etmenize pürüz bir pranga değildir. Bağımlılık tiplerinin her birisi altta yatan bir nedeni olan bir dışavurumdur. Yeni bir hayata merhaba demek sizlerin elinde.Karar vermek için hiçbir vakit geç değildir.