Maria Montessori
İtalya’nın birinci bayan tabibi olan Maria Montessori, bugün hala Dünya’nın birçok yerinde etkin olarak kullanılan Montessori metodunu geliştirmiştir. Bilim insanı ve eğitimci olan Maria geliştirdiği alternatif eğitim sistemiyle büyük tesir uyandırmıştır. Roma’da zekâ geriliği ile nitelendirilen çocukların eğitim gördüğü bir okulda yöneticilik yaparken metodun temellerini atmıştır. Zekâ geriliğine sahip olduğu sav edilen çocukları gözlemlerken durumlarının yüksek oranla eğitsel olduğu kanısına ulaşmıştır. Kanısıyla ilgili yaptığı araştırmalarda Sêguin ve Itard’ın çalışmalarına rastlayarak, tasarısını düzgünleştiren ve geliştiren Dr. Montessori kendi formülünü yaratmaya başlamıştır. Bir küme çocuğa kendi prosedürüne dayalı eğitim vermiştir. Devlet tarafından düzenlenen yeterlilik imtihanlarına katılan bu çocukların, olağan olarak nitelendirilen çocukların başarısına yakın puanlar elde etmesiyle, tekniğin oluşturduğu muvaffakiyet somutlaşmıştır. Dr. Maria ise bu defa olağan olarak nitelendirilen çocukların başarısızlıkları üzerine düşünmeye başlamıştır. Müşahede ve fikir süreçlerinin akabinde tüm çocuklar için temel düzeyde uygunluk taşıyan metot tamamlanmıştır. Müşahedeleri sonucu çocukların hareket etmeyi oturmaktan daha çok sevdiğini görerek, usulüne birinci olarak eğitimde aksiyon özgürlüğü unsurunu katmıştır. Ona nazaran çocuklara tasarlanmış, hudutlu bir alanın içinde aksiyon özgürlüğü sağlanmalıydı. Böylece tasarlanmış alana yerleştirilen somut malzemeler, hareket özgürlüğüne sahip çocuklar tarafından keşfedilecek ve deneyimlenecekti. Bu malzemeler çocuğun bizatihi öğrenme gerçekleştirmesine imkan sağlıyordu. Merak etme, keşfetme, deneyimleme hislerini yaşamalarına müsaade verilen çocuklar bu sistemle birlikte faal öğrenme yaratacaktı.
Montessori Eğitiminin İlkeleri
Montessori unsurlarına nazaran çocuklar yaş olarak değil, yaş kümeleri olarak ayrıştırılırlar. Bu ayrıştırma yolu farklı yaşlara sahip çocukların paylaşım verimliliğine dayanır. Etkileşim odaklı bu unsur içerisinde çocukların gelişimsel olarak irtibat sağlayabilecekleri yaş aralığı göz önüne alınarak kümeler belirlenir. Küçük yaşa sahip çocuk, büyük çocuktan bir şeyler öğrenirken, bağlantı kabiliyetini arttırır. Büyük çocuk, küçüklerine bilgilerini aktarırken pekiştirme yapar ve liderlik vasıflarını geliştirir. Montessori eğitimini mevcut eğitim sistemlerinden ayrıcalıklı kılan en değerli prensibi uzun çalışma saatleridir. Bu eğitim biçiminde branşlara ayrılmış kısa müddetli dersler ve dinlenmeler yer almaz. Bunun bilakis çocukların malzemelere olan dikkatini ağırlaştıran uzun saatli çalışmalar içerir. Dr. Maria’nın duyularla öğrenme niyetine karşılık Montessori okullarında duyu ile öğrenmeyi teşvik eden gereçlere yer verilir. Uzun vadeli çalışma alanlarında çocuklar bazen koku alma bazen duyma ile ilgili yeni bir kazanım elde ederler. Öğrenmeyi sağlarken duyusal gelişime olumlu tesir eden bu unsur kıymet taşır. Ek olarak pratik hayat marifetlerini amaç alan Montessori formülü çocukların yaş aralıklarına nazaran şekillenir. Küçük yaş kümeleri için fizyolojik ve toplumsal muhtaçlıklarını karşılamaya yönelik pratik ömür hünerleri kazandırılmaya çalışılırken, büyük yaş kümeleri için üretme, iş tasarlama üzere hünerler hedeflenir. Montessori tekniğine nazaran tüm bunları gerçekleştiren öğretmen, öğreten değil öğrenme yolunu gösteren ve seyahate eşlik eden bir rehber üzeredir. Montessori eğitmeni çocukları gözlemlemek, gereksinimlerini tespit etmek ve öğrenmeye açık olduğu anda ona gerçek malzemeler ileterek eğitmenlik sağlar. Dr. Maria’nın bu tasarısı klâsik metotlardan eğitim alanı, müddeti, tekniği, çeşitliliği ile ayrılmanın yanı sıra eğitimci anlayışı ile de ayrılır. Tüm unsurları çocuk odaklı tasarlanan bu eğitim biçiminde çocuğun özgürlüğü şeffaf hudutlar ile çizilir. Çalışması için verilen malzemesi pahalandırmak durumunda olan çocuğun, malzemesi nasıl kullanacağı konusu kendi inisiyatifindedir. Çalışmak istediği branşı kendi seçebilir ve rehber eğitici eşliğinde istediği masaya yahut yere oturabilir. Kendisine verilen malzemesi öğrenme gücüne nazaran istediği biçim ve müddet boyunca kıymetlendirebilir. Çalışma alanında bulunan öteki arkadaşlarının alanını işgal etmek üzere durumlar çocuğun özgürlük alanına dahil değildir. Tıpkı alan içerisinde bir çocuk fotoğraf yaparken oburu okuma yapabilir. Bir çocuk fizikî hünerlerine yönelik dikkat çalışmaları gerçekleştirirken oburu zihinsel rahatlama için meditasyon yapabilir. Tüm farklı aktiflikleri bir ortada toplayan Montessori formülü çocuğun tüm kesimlerini bir kabul eder. Bütünlük prensibine nazaran fizikî, ruhsal, toplumsal, zihinsel, duygusal üzere birçok açıdan değerlendirilebilecek çocuk için hepsi eşit bedele sahiptir. Kendisini düzgün hissettiren modüle yönelmek çocuğun özgürlüğü dahilindedir. Özgürlüğün, tecrübenin vurgulandığı metodun en kritik noktalarından biri çocuğu birey kabul etmektir. Montessori, birey kabul edilen çocuğun gereksinimlerine ve düzeyine nazaran kişiselleştirilmiş eğitim verilmesini savunur. Çocuklar hudutlar içinde özgür seçimler yapabilirken nizam ile ilgili sorumluluk sahibidir. Alan oluşturulurken çocukların dikkati ve öğrenme gerçekleştirebilmeleri göz önünde bulundurulur. Renk, gereçlerin yerleşimi üzere birçok ayrıntı düşünülerek donatılır. Mevcut sistem ve gereçlerin yeri hep korunur.
Başarıya İnanan Çocuklar
Dr. Maria’yı gözlemlemeye, düşünmeye, araştırmaya ve yaratmaya iten güç, geleceği çocukların değiştirebileceğine olan inancıyla bağıntılıdır. Çocukların global dünya problemlerini güzelleştirebileceğini ve çözebileceğini düşünen Dr. Maria kanısını yarattığı yola yansıtmıştır. Dünyayı, toplumu ehemmiyetle vurgulayan Montessori metodu, çocukları barışçıl eğitmenin geleceğe yatırım olacağı şuuru ile öğretim sağlar. Bu eğitim sistemine dair tüm prensipler çocuğun kendini ve etrafını keşfetmesine, tesirli öğrenme gerçekleştirmesine ve şuurlu bir birey olmasına yöneliktir.
‘’Başarabileceğini hissettiği bir misyonda bir çocuğa asla yardım etmeyin’’ kelamlarını kullanan bilim insanı Dr. Maria Montessori bu kelamıyla tasarladığı usulü adeta özetlemiştir. Deneme ve yanılgı yapmaya açık olan bu metot, çocukların uzun saatler sonucunda bile olsa kusurlarını kendilerinin fark etmelerini ve düzgünleştirme sağlamalarını kapsar. Bu uğraş çocuğa başarabileceği hissini aşılar. Aksi durumları incelemek gerekirse bir çocuk fizikî, gelişimsel, duyusal üzere birçok açıdan bir misyonu yahut işi tamamlayabilme kapasitesine sahipken dış müdahaleler ile daima yönlendirilirse bir müddet sonra çocukta başaramayacağına dair bir his oluşur. Bu his çocuk üzerinde domino tesiri yaratarak o süreçten sonra tamamlaması gereken tüm işlerle ilgili başaramayacağı kanısına kapılmasına yol açar. Gelişimini tamamlayan çocuk yetişkin bir bireye dönüştüğünde dışarıdan yapılan yönlendirmeler ve müdahaleler son bulur ama kişi ebediyen yardım beklemeye devam eder. Bu öncelikli kişinin kendini tanımasına akabinde gerçekleştirmesine yönelik büyük bir darbe niteliğindedir. Kendini gerçekleştiremeyen birey, toplum içinde de etkin olarak rol almakta zorluk yaşar. Çocuklukta sergilenen küçük müdahaleler saf hisler dahilinde bile olsa bir çığ üzere çoğalarak çocuğun tüm geleceğini şekillendirebilir. Bu durumun daha berbat versiyonu olan ve çocuğa yönlendirme sağlamayan, direkt olarak ‘’o yapamaz!’’, ‘’o beceremez’’ üzere kalıplar ile tamamlaması gereken misyonun oburu tarafından sonlandırılması davranışıdır. Bu çok daha yıkıcı sonuçlar yaratabilir.
Montessori’nin Ütopyası
Maria Montessori’nin başarmaya dair kelamı, çocuğun başarma hissiyatını gördüğümüz bir çalışmasında tek başına yapmasına müsaade vermemiz gerektiği tarafındadır. Montessori eğitimi ise bu başarma hissiyatını yaratmaya yöneliktir. Çocukların gelecekte dünyaya ne kadar gelişmeler katabileceği şuuruna sahip bilim insanı Dr. Maria, bunun gerçekleşmesinin tek yolunun yapabilme, edebilme kabiliyeti kazandırmaktan geçtiğini vurgular nitelikte ki kelamı ve yarattığı eğitim metoduyla hala değerini korumaktadır.
Olması gereken, eğitim hayatının haricinde mesken, park, sokak üzere tüm alanlarda bir ebeveyn olarak çocuklara eğitmenlik yapmaktan fazla rehberlik etmek olmalıdır. Çocuğa çizilen inançlı alanın içinde aksiyon özgürlüğü tanınmalıdır. Bir rehber olarak yalnızca gözlemlenmeli ve tercihlerini oluşturmasına müsaade verilmelidir. Maria Montessori’nin gözlemlediği, düşündüğü, inandığı ve yarattığı bu tasarıyla yetiştirilen çocukların, muvaffakiyete olan inançlarıyla farklı bir dünya hayal etmek mümkün. Çocuklar, okyanusta yaşayan canlıların çeşitliliğinin bilinmezliği üzeredir. Derinliklerini, çeşitliklerini, potansiyellerini ortaya çıkarmak için sığ bir dereye adım atarcasına yaklaşmamak gerekir.