Botulinum toksini (BTXveya BoNT) tıpta hem medikal hem de kozmetik hedeflerle uzun yıllardır kullanılmaktadır. Birinci kere 1980’lerin başında şaşılık tedavisinde küçük dozlarda kasların çok kasılmasını engellediği görülmüş, 1989 yılında oftalmoloji ve nörolojide çeşitli hastalıkların tedavisinde kullanım için onay almıştır. Dermatolojide kullanımı 1990’ların başında oftalmolojik kullanım sonrasında yüz kırışıklıklarında düzelme oluştuğunun saptanması ile başlamıştır.
Clostridium botulinum isimli Gram-pozitif anaerob bir bakteri tarafından üretilen BTX’un birbirine emsal yapıda 7 farklı tipi vardır. Bunların içinden tip A olan onabotulinumtoksin (jenerik isim Botox) ve abobotulinumtoksin (jenerik isim Dysport) yaygın olarak kozmetik uygulamaların yanı sıra tıpta çok terleme, şaşılık, migren, boyun kaslarında kasılma ve spastisitede kullanılır.
BTX tesirini sonların hücre içine sinyal iletmek için vazife gören asetilkolin isimli maddeyi hudut bağlanma noktalarında bloke ederek, sonuçta sinir-kas iletimini engelleyerek gösterir. Bu tesir uygulama alanındaki kasların kasılmamasını yahut terlemenin durmasını sağlar. BTX kullanımında hedef hedeflenen birtakım kasların kasılmasını zayıflatırken, hedeflenmeyen kaslarda kas zayıflığına yol açmamaktır. Azamî karşılık ve asgarî yan tesir için en tesirli dozu en küçük hacimde uygulamak gerekir. Tedavi gayeli uygulamalarda kullanılan dozlar toksik dozların çok çok altındadır.
Kozmetik hedefli kullanım:
Kozmetik kullanımda BTX en yaygın olarak yüzün 1/3 kısmında yer alan alın, kaş ortası (glabellar bölge) ve göz dış kısmında (kaz ayakları) oluşan kaş kaldırma, kaş çatma ve gülümseme çizgilerinin düzeltilmesinde kullanılır. Öteki kullanım alanları dudak üstündeki dikey çizgiler, dudak köşelerinin üst kaldırılması, boyun ve dekolte çizgileri olarak sayılabilir. Hareket sırasında oluşan dinamik çizgiler, hareket denetimli bir biçimde kısıtlanarak engellenmiş olur. Hareketsizken var olan çizgiler ise BTX’den çok az etkilenir. Uygulama çok ince iğneler ile yapılır, hastaların büyük çoğunluğunda lokal anestezi gerekliliği olmaz. Her hastanın muhtaçlık duyduğu doz ve uygulama noktaları değişkenlik gösterir. Uygulama sonrasında tesir 3 günde başlar, 7-10 günde en üst seviyeye ulaşır ve bireyden bireye değişiklik gösteren halde 4-8 ay sürer. Tesirin devam etmesi isteniyorsa uygulamanın tekrar edilmesi gerekir.
Aşırı terleme (hiperhidroz) tedavisi için kullanım:
BTX bilhassa koltuk altı olmak üzere el ve ayak terlemelerinde kullanılır. Soğuk uygulama, lokal anestezik krem yahut lokal anestezik ilaçlarla hudut bloğu ile ağrı denetimi sağlandıktan sonra botulinum toksini deri içine enjekte edilir. Uygulama yaklaşık 30 dakika sürer. Tedavinin tesiri birkaç gün sonra ortaya çıkar, uygulama alanına nazaran 4-8 ay kadar devam eder. Tesirin devam etmesi isteniyorsa uygulamanın tekrar edilmesi gerekir.
Tekrarlayan BTX uygulamalarının kaslarda atrofi (küçülme) yahut dejenerasyona neden olmadığı gösterilmiştir. En sık görülen yan tesirler baş ağrısı, kızarıklık, hafif şişlik, enjeksiyon noktalarında morarma, kızarıklık ve hafif şişliktir. Ender olarak göz kapağında düşme, kaşlarda düşme, alerjik tepkiler görülebilir. Gebe yahut emziren bayanlarda ve kas hastalığı olan bireylerde kullanılmaz.
Uygulama öncesinde alkollü içeceklerin tüketilmemesi, en az üç gün öncesinden; ginko biloba, kan sulandırıcı ilaçlar, yeşil çay, aspirin ve non-steroid anti inflamatuar (romatizmal) ilaçların kesilmesi gerekir.