Cilt hassasiyeti, klinik olarak duyusal gerginlik, olağandışı karıncalanma, yanma, batma, ağrı ve kaşıntı duyularıyla karakterize bir tablodur. Sıklıkla süreksiz olmasına rağmen, birçok şahısta görsel dermatolojik karşılık eşlik ederek, kişinin hayat kalitesini etkileyebilir. Bununla birlikte bazen kızarıklık eşlik eder ve bu tablo yüz, saçlı deri ve ellerde gözlenebilir. Avrupa’da sıklığı nispeten yüksek olup, toplumun %40 kadarını cilt hassasiyetli bireyler oluştururken, bayanlarda erkeklerden daha sık gözlenebilmektedir. Sıklığı çoklukla yaz aylarında arttığı için, güneş ışınlarının hassas cilt yapısına neden olabileceği düşünülmektedir. Bu bulguyu destekleyecek halde güneş yanığına meyilli şahıslarda koyu derililere göre cilt hassasiyeti daha fazla gözlenebilmektedir. Güneş ışığının yanı sıra, hava kirliliği, ısı, soğuk, rüzgar, ayrıyeten kozmetik kullanımı, diyet ve alkol tüketimi üzere hayat usulleri, gerilim yahut hormonlar üzere fizyolojik faktörler hassas cilt belirtilerini uyarabilir yahut kötüleştirebilir.
Cilt hassasiyeti ile atopik cilt birebir manaya mı gelir?
Cilt hassasiyeti olağan bireylerde oluşabileceği üzere, cilt bariyer bozukluğu olabilen atopik dermatit, psoriasis ve rozasea üzere yüz tutulumu yapan cilt hastalıklarında da ortaya çıkabilmektedir. Birtakım çalışmalarda cilt hassasiyeti ile epidermis bariyer işlev bozukluğunun bağlantılı olduğu saptanmıştır. Deri bariyer bütünlüğü yağ içeriğine bağlı olup, hücreler ortası yağlarda düzensizlik deri bariyerinde bozulmayla sonuçlanmaktadır. Hassas ciltlerde nötral yağ seviyeleri ciltte azalıp, sfingolipit düzeyleri artarak bariyer stabilitesi bozulur. Zayıf cilt bariyeri tahriş edici yahut allerjen unsurların geçişine neden olup, özgür hudut uçlarına dokunmalarına ve deriden su kaybına yol açar. Bozulmuş cilt bariyeri atopik dermatitle de bağlıdır. Birtakım çalışmalarda cilt hassasiyeti olan bireylerde atopi sıklığının arttığı, cilt hassasiyeti olanların olağan insanlardan 5 kat daha fazla allerji geliştirme kapasitesi olduğu saptanmıştır. Bu datalar ışığında atopik bireylerin cilt hassasiyeti riskinin arttığı ve atopik egzamalılarda %80 oranında cilt hassasiyeti olduğu ve control kümesinde ise %64 cilt hassasiyeti saptandığı saptanmıştır. Yani sonuç olarak cilt hassasiyeti atopik dermatit riskinin arttığını gösteren bir belirti olabilirken, deri bariyer bozukluğuna neden olabilen cilt hassasiyeti tedavi edilmezse atopi gelişimine katkıda da bulunabilmektedir.
Cilt hassasiyeti ve atopik cilt farkları:
Genellikle insan derisinde bakteri, mantar, mite ve virüsler olmak üzere her santimetre karesinde 1 milyon üzeri mikroorganizma bulunmaktadır. Bu mikroorganizmalar cilt sıhhatini devam ettirmek için, deride hastalık yapan mikroplardan hami antimikrobiyal peptitler yahut özgür yağ asitleri salgılamaktadır. Bununla birlikte atopik bireylerde bariyer bozukluğu ile birlikte deride yaşayan bu yararlı mikroorganizmalar azalıp, stafilokokus aureus artışıyla antimikrobiyal peptitlerin eksikliği, tahriş edici yahut allerjen hususlara karşı geçirgenlik ve sonuçta konak bağışıklık sisteminde düzensizlik ortaya çıkar. Cilt mikrobiyomunun dağılım bozukluğu ve stafilokokların artışı atopik cilt hassasiyetinde de rol oynayabilmektedir. Yalnızca hassas cilt yapısı olanların ön kol, çene, dirsek iç yüzü, sırtından alınan kültürlerde ise bu bozukluklar saptanamamıştır. Bu bulgular sonucunda fenotipik yahut klinik atopic dermatit benzerliğine karşın, cilt mikrobiyota bozukluğunun, yalnızca cilt hassasiyetinde rol oynamadığı düşünülmektedir. Üstelik atopiklerde eşlik eden şiddetli egzama lezyonları, burun, göz ve teneffüs yolu allerjileri, ayrıyeten kan ve deri testlerinde olumlu bulgular da saptanmaktadır.
Cilt hassasiyeti nasıl tedavi edilmelidir ve nelere dikkat edilmelidir?
Cilt hassasiyeti olan bireylerde çoklukla görülebilir deri lezyonları bulunmaz. Rahatsızlık yaratan bulgular ortasında kaşınma, karıncalanma, yanma ve ağrı yer alır ve bunlar yaşama kalitesini hayli bozar. Nöroduyusal belirtileri, sıklıkla nöropatik ağrı belirtileri ile uyumludur. Cilt hassasiyeti belirtileri, kozmetikler, güneş, ısı ve rüzgar üzere çevresel faktörler ve adet periyodu üzere hormonal faktörlerle tetiklenebilmektedir. Birçok hastada belirtiler tetikleyici faktöre temastan 1 saat sonra başlarken, dakikalarca yahut hatta saatlerce sürebilmektedir. Belirtiler sıklıkla yüzde olurken, bazen gövde ve cinsel bölgelerde ortaya çıkabilir. Birtakım hastalarda başlangıç belirtilerinden sonra yaygın kızarıklık olabilmektedir. Kimilerinde ise yama şekli kızarıklık, kuru deri yapısı ve soyulma gelişir. Bu bulguları olan hastaların sedef hastalığı, atopik egzama, seboreik yağlı egzama, rozasea üzere başka deri hastalıklarından ayrımı kıymetlidir. Hassas cilt yapısının tedavi temelinde mahallî olarak hafif ve tahriş edici olmayan bileşiklerin kullanılması yatar. Ayrıyeten tetikleyici faktörlerden de uzaklaşılması değerlidir. Hassas cilt tedavisinde nemlendirici ve rahatlatıcı kremlerin birlikte kullanılması tavsiye edilmektedir. Japon hastalarda hafif akne ve hassas cilt yapısı olanlarda hafif cilt temizleyicileri ve ağır nemlendirici kullanımının tahriş etmeden akneyi ve hassas cilt yapısını gerilettiği saptanmıştır. Üstelik ticari olarak irritasyon yapmayan kozmetiklerin yararlı nemlendirici özellikleriyle hassas cilt yapısı olan bireylerde kullanımı önerilmiştir. Tüm üstteki tedbirler kâfi güzelleşme sağlamazsa, profesyonel dermatologlar tarafından hastanın kıymetlendirilmesi ve daha güçlü tedavi ve ileri tetkikler yapılması gerekir. Lokal kortizonlu kremlerden kaçınılması gerekir. Zira hassasiyeti arttırmaktadır. Hassas cilt yapısından TRPV1 özelliğe sahip kremler de kullanılabilir. Yeni lokal TRPV1 agonisti 30 hasta içeren bir çalışmada hassas cilt yapısında başarılı bir formda kullanılabilmektedir. Kalsinörin baskılayıcı pimekrolimus kremler aslında atopic egzamada kullanılmasına rağmen, TRPV1 hedeflediğinden ötürü %1 krem formunda sürüldüğünde Çin’ de cilt hassasiyeti olan bayanlarda başarılı biçimde kullanılmıştır. Öbür bir çalışmada ise düşük dereceli lazer ve ışık tedavileri de cilt hassasiyetinde başarılı bir formda kullanılmıştır. Kimi ağızdan alınan probiyotik özellikli laktobasillerin (Laktobaslius paracasei/NCC2461=ST11) deri bariyer işlevini düzenleyerek cilt hassasiyetini azalttığı da gösterilmiştir.
