Çocuklar üzerindeki daima denetimin ve nizamlı olma niyetinin keşfetme hissini engellediğini söz eden Sosyolog Aile Danışmanı Kimya Çifçi Dumlu, anne babaların çocuklarına nasıl hudut koymaları gerektiğiyle ilgili tavsiyelerini paylaştı.
Bebeğiniz 6. aydan itibaren kendi gücünü keşfeder ve sonra da gücünü denemeye başlar. Bebeğinizin kendi gücünü fark ettiği andan itibaren ebeveynlerin karşısına bir misyon daha çıkar: Hudut koymak…
Peki hudut koymak nedir? Ebeveynlerin çocuklarına bir kural ve davranışı öğretebilmek için kullandıkları kelamlar ve davranışlardan oluşan sürece hudut koymak denir.
İlk işi sonları zorlamak olan en uygun huylu çocuğunuzun bile vakit zaman ebeveynlerine karşı isyan etiklerinin altındaki nedenlere değinelim isterseniz.
• Çocuklar hudutları zorlamadan dünyayı keşfedemez
Çocuğunuz tam manasıyla bir kaşif, bunu biliyor muydunuz? Onun işi etrafını araştırmak, objelere dokunmak, tüm tatları tatmak ve her şeyi dökerek araştırmak. Bu keşfetme hissinden ötürü siz yetişkinlere daima sonları zorluyormuş üzere geliyor. Lakin çocuğunuza yaptığınız daima bir denetim etme ve tertipli olma fikrinizden ötürü çocuğunuzun en büyük zevki keşfetme hissini engelliyorsunuz.
• Çocuklar çoklukla benmerkezci ve kendine odaklıdır
Maceracı ve kaşif çocuğunuz içgüdülerine nazaran hareket eder ve sonucu fazla düşünmez. Üç yaşına kadar bir çocuk karşıdan karşıya geçerken elinizi bırakmayacağına garanti veremez. Zira sonuç odaklı değildir ve içgüdüleri ile hareket eder. Dengeli ve kararlı davranışlarınız ile çocuğunuzun davranışlarını şekillendirebilirsiniz.
• Kuralların karmaşık olmasından kaynaklıdır
Koltukta zıplayan çocuğunuza zıplamaaaa demeniz;
1. Çocuğunuz muhtemelen neden zıplama diye öfkelendiğinizi bilemeyecektir.
2. Sizde çocuğunuzun en keyif aldığı koltukta zıplama hissini bilemeyeceksiniz.
Çocuğunuza sonlar dahilinde nedenlerini açıklamadan koyduğunuz kurallar çocuk için büsbütün belirsizlik ve anlamlandırılamayan yansılar olarak hissedilir.
•Yetişkin kurallarının çocuk gelişimine uygun olmamasından kaynaklanır
Genelde anne babalar olağan çocuk davranışlarını bilmediklerinden kaynaklı çocuğun davranışlarına karşı ‘kural tanımaz’ üzere görünüyor. Örneğin; üç yaşındaki çocuğa sinemada hareket etmeden oturmasını beklemek çizdiğiniz kuralın çocuk gelişimine uygun olmadığını göstermektedir.
• Kendi davranışlarımızla istemeden teşvik edebiliyoruz
John Locke’a nazaran insan zihni doğuştan boş bir levhadır (tabula rasa). Daha sonra bu zihin tecrübeyle (tecrübe) birlikte dolar. Evet çocuğunuz tam olarak doğduğu günden beri size dikkatle inceliyor. Sizin hangi durumlarda hangi yansınızın işe yaradığını çok âlâ biliyor. Küçük kaşifiniz sizin reaksiyonlarınıza ve davranışınıza nazaran hayat serüveninde ilerleyecektir.
Peki çocuğuma nasıl hudut koymalıyım?
Ebeveynler ekseriyetle hudut koymakta sorun yaşarlar. Hudut koymak güç üzere gelse de çocuğunuzun hayat yolunda rehberlik ettiğiniz süreçte çocuğunuz için doğruyu, yanlışı ve tehlikeli olan şeyleri ayırt etmesini sağlayacak. Fakat hiçbir çocuk onun için çizilen yolda dümdüz yürümeyecektir, unutmayın. Çocuğunuzun birinci işi sonları geçebilmeyi test etmek olacaktır. Çocukların keşfetme, öğrenme, sorumluluk alma, sorun çözme ve irtibat kurma marifetlerinin sağlıklı bir halde geliştirilebilmesi için keşfetmesi, yaşadığı ortamın kurallarını bilmesi ve ebeveynle sağlıklı bir bağlantısı sürdürebilmesi gerekir. Hudut koymadan evvel ebeveynlerin çocuğa katiyetle hürmet göstermesi gerekmektedir. Çocuğunuz kendine mahsus getirdiği özellikleriyle ailenizin yeni bir üyesi ve her şeyden evvel bedel ve kabul görülmesi geren bir bireydir. Bir başka kıymetli nokta ise; hudut koyarken sabırlı olma, nazik olma, adil olma hisleri kadar tutarlılık ve kararlılık çok kıymetlidir.
– Uygun beklentilerle sonlarınızı çizin: Çok sevdiğiniz beyaz koltuğun üstünde zıplamamasını istediğiniz çocuğunuza koltukta “Zıplamaaa” diyerek hudut çizmek yerine; beyaz koltuğunuzun üstüne örtü sererek konutunuzu çocuğunuza uygun hale getirebilirsiniz. Çocuğunuz sizin çizdiğiniz sonlar çerçevesinde özgürce hareket etmiş olmanın öz itimadını yaşayacaktır. Konuttaki kırılabilecek eşyaları hem çocuğunuzun ziyan görmemesi hem de konutu çocuğunuzun hareket alanına uygun hale getirmeniz için de öteki bir seçenektir. Böylelikle çocuğunuzu daima değiştirmeye çalışmayacaksınız.
– Uygulayabileceğiniz kurallar koyun: Çocuğunuzla birebir anda birçok şeyi yapmasını bekleyerek otorite savaşına girmeniz otoritenizi kaybetmenize neden olabilir. Yani çocuğunuzun hem brokoli yemesi, hem dişlerini fırçaması ve merdivenleri kendisi çıkması, hem de tuvaleti kullanmasını beklemek çocuk gelişim periyotlarına ters kurallar koyma uğraşına girmenize neden olur. Bu çocuk gelişimine uygun olmayan kurallar çocuğunuzun mizacına nazaran kaos ve çatışmaya da gidebilir. Ebeveyn olmanız çocuğunuza daima istediğiniz kuralı koymaya yahut anlık duruma nazaran kuralları değiştirmeniz manasına gelmemektedir.Yani çizgi sinema saati sabah 11:00 iken sizin isteğinize nazaran çizgi sinema saati bugün 13.00, yarın 15:00 halinde tutarsızlıklar barındırmamalıdır. Kurallar aile toplantınızda tüm aile üyeleri ile konuşulup koyulmalıdır. Kuralların değiştirilmesi bireylerin isteklerine nazaran değil yeniden aile toplantısında gereksinimlere nazaran olmalıdır. Zira kurallarınız da netlik, tutarlılık ve sürdürülebilirlik olması çocuğunuzun kurallara o kadar kolay uymasına neden olmaktadır. Ayrıyeten bir arada alınan kararlara ahenk sağlamak herkes için daha kolaydır.
– Kurallarınız kısa ve olumlu olsun: Çocuğum beni dinlemiyor diyen birçok ebeveyn vardır. Pekala ebeveyn olarak ben çocuğuma anlatamıyorum dediğiniz oluyor mu? Kurallarınızı buyruk kipi ile söylemeniz çocuğunuzun o kuralı yapma ihtimalini azaltacaktır. Sözcüklerle dans etmelisiniz, bu kuralı hatırlatmak konusunda daha tesirlidir. Örneğin; ‘Koşma’ komutu yerine ‘Burası yürüme yolu’ diyerek çocuğunuza kuralları sevdirerek daha sıcak bir bağlantıyla bağ kurabilirsiniz.
– Hayır mı, Dengeli olmak mı? Karar verin: Disiplinin “hayır” sözcüğünü sık kullanmak, bağırarak kelam dinletmek olduğunu düşünen birçok aile var. Lakin tesirli disiplinin özünde tutarlılık ve evvelce kestirim edebilirlik vardır. Çocuklar kuralları severler ve kendilerini daha inançta hissederler. Sonlar çocuk gelişiminin bir kesimidir ve daima yenilenmek ister. Her devrin kendine mahsus hudutları olmalıdır. Cebinizde sonlu sayıda ‘Hayır’ sözü olduğunu düşünün ve disiplinin ‘Hayır’ sözünün sıklığıyla orantılı olmadığını bilin. Her şartta uyguladığınız dengeli kurallar çocuğunuzun yanlışsız ve yanlışı anlamasına yardımcı olacaktır.
Ebeveynler tarafından bilinmesi gereken en değerli nokta belirlenen ortak kurallar ve uygulanan dengeli bir disiplin, hem çocukların sağlıklı gelişimi hem de keyifli olmaları için çok kıymetlidir.
