Çocukluk çağı endişeleri nedir?
Korku birdenbire ortaya çıkan tehdit ya da tehlikeli bir obje yahut durum ile gelişen tepkisel bir histir. Çocuklarda gelişim süreci içinde periyoda has gelişimsel endişeler görülebilir. Müdahale etmeden evvel bu kaygıların olağan ya da çok seviyede olup olmadığının ayırt edilmesi gereklidir. Burada endişelerin şiddeti, müddeti, niteliğini kıymetlendirilir. En kıymetlisi çocuğun günlük hayattaki fonksiyonelliğini ne kadar etkilediğidir. Olağan dehşetten farklı olarak patolojik endişede çocuğun fonksiyonelliğini ve ömür kalitesini olumsuz etkileyen, daha ağır, yaygın ve uzun vadeli bir endişeden kelam edilmektedir. Burada patolojik endişeyi belirlerken çocuğun gelişimsel periyodu, zihinsel kapasitesi ve yaşadığı etraf de kıymetlendirilir.
Özellikle okul öncesi periyotta çocuklar için birçok bilinmeyen ve yeni şey vardır ve bunlar çocuklara kaygı verir. Kendini güçsüz hisseden çocuk olayları abartarak, çarpıtarak korkusunu artırabilir. Gelişimsel süreçte çocuklar maharetleri geliştikçe, kendilerini daha güçlü hissettikçe yavaş yavaş endişelerinin üstesinden gelmeye başlarlar. Bu periyottaki endişelerin birçoğu gelişimsel olup çocuğun ömrünü besbelli olarak etkilemez ve uzun mühlet devam etmez.
Çocukluk çağının gelişimsel korkuları
2-3 yaş devrinde çocuklar yüksek, birdenbire çıkan ve değişik seslerden korkarlar. 3-4 yaşlarında çocuğu dehşet dağarcığına karanlık, hayvan, hırsız ve hayali objeler (canavar, hayalet, peri, sinema karakterleri vb..) endişeleri eklenir. Bu periyotta çocuk yalnız kalmakta ve uykuya geçişte meşakkat yaşayabilir. Anne babanın olmadığı yerlerde kendisini tehlikede hissederler
Çocuklar için karanlık görsel bir belirsizliktir. Karanlıkta göremediği şeyleri hayal gücünde abartılı biçimde canlandırabilir. Bu da çocukta tehdit ve tehlike algısı oluşturur. Bilhassa yatma vakitlerinde dolaptan canavarların çıkacağı, yatağının altından böceklerin olabileceği üzere endişeleri olabilir.
Korkulardan kaynaklı gece uyumaya ve yatağa gitmeye direnç görülebilir. 3-6 yaş aralığındaki çocukların kendini inançta hissetmek için gece kapıyı açık bırakmak, odanın ışığını yakmak üzere davranışları olağandır. Gece endişeleri rahatsız edici hayal biçiminde kendini gösterebilir. Gün içinde endişelendiği şeyler kabus olarak ortaya çıkar.
5-6 yaşlarında çocuklar daha somut şeylerden korkmaya başlar. Anne babanın yaşlanacağı, hastalanacağı, öleceğini düşünebilir. Bu devirde kaygılarda artış olabilir. Bilhassa izlediği sinemalardan duyduğu öykülerden etkilenebilirler. Bu yaşlardan sonra genelde kaygılarda yatışma olur lakin vakit zaman eski endişeler alevlenir.
Çocukluk çağı dehşetleri nedenleri nelerdir?
Korkuların gelişiminde ebeveynlerin tavırları da çok değerlidir. Araştırmalar çocukların ebeveynlerinin endişelerini içselleştirdiklerini göstermektedir. Bazen çok denetimci ebeveyn tavrı da endişeleri desteklemektedir. Daima tehlikelere karşı uyarılan çocuk etrafta çok fazla tehdit olduğuna ve korkması gerektiğine inanır.
Anne babanın disiplin sırasında kullandığı sistemler de dehşetleri etkileyebilir. Yaramazlık yaparsa iğne yapılacağı, terk edileceği, polise götürüleceği üzere tehditler çocuğun endişelerini artırır. Bazen de çocuğun yaşadığı olumsuz, travmatik olaylar dehşetleri artırabilir. Burada da tekrar ebeveynin olaya karşı tavrı tesirlidir. Anne baba tavırları bu olaylara bağlı endişelerin üstesinden gelinmesinde de yardımcı olacaktır.
Genetik ve mizaç özellikleri endişelerin gelişiminde rol oynayan bir başka faktördür. Ürkek mizaçlı çocuklar hem ebeveyn tavırlarına karşı hem de endişe oluşturabilecek uyaranlara karşı daha hassastırlar.
Çocukluk çağı endişelerinde tedavi
Gelişim devirlerinde görülen bu endişeler müddet ve şiddet tarafından artış olmadığı sürece olağan kabul edilir. Gelişimsel kaygılar çabuk gelir geçer ve çocuğun günlük hayatında etkilenmeye yol açmaz.
Normalden fazla olan ve günlük hayatta düşünceye yol açan endişelerle ilgili ebeveynin tavrı değerlidir. Çocuğun günlük hayatı, uykusu, okul ve arkadaşlık alakaları etkileniyor ve uzun sürüyorsa bir uzmana başvurmak gerekir.
Korkuları olan çocuğa nasıl yaklaşmalıyız?
-
Ebeveyn olarak endişelerin gelişimsel periyodun bir kesimi olduğunu kabul etmeliyiz
-
Çocuğun endişelerine karşı kabullenici olun ve dinleyin. Bundan korkulacak ne var, ne kadar da korkak bir çocuksun üzere reddedici, rencide edici davranışlar çocuğun kaygılarını artırır ve içine kapanmasına sebep olur.
-
Korkularını söz etmesini sağlayın. Neden korktuğunu, dehşetiyle ilgili neler olabileceğini detaylı konuşun. Fotoğraf çizmek, yazı yazmak da işe yarayan tekniklerdendir. Bunu konuşurken dalga geçme, küçümseme üzere davranışlar göstermeyin. Bu halde kendisini daha rahatlamış ve inançta hissedecektir.
-
Çocuğun korkusunu artırabilecek şeylere karşı dikkatli olun. İzlediği görüntüler, sinemalar, oyunlar, dinlediği öyküler dehşetin kaynağı olabilir. Bunlara erişimi engelleyin
-
Çocuğu disiplin etmede kullandığınız tekniklere dikkat edin. Yalnız bırakmakla, fizikî ziyan vermekle ilgili tehditler çocuğu görünüşte engelleyebilir lakin disipline etmez. Tersine dehşet ve tasalarını artırır.
-
Çocuğunuza karşı çok hami olmayın. Başarabilecekleri işlerde teşvik edin ve özgüvenini artırın.
-
Uykuyla ilgili meseleler varsa uyku öncesi gerginliği azaltacak, rahatlatacak bir uyku rutini oluşturun. Bu sırada onu dinlemeye açık olun. Burada nefes antrenmanları ve hoş bir yer hayal etme üzere rahatlatıcı teknikleri uygulayabilirsiniz.
-
Korktuğu şeye birden maruz bırakmayın. Etaplı olarak kolaydan başlayıp zora gerçek bir yol izleyin.
-
Ebeveyn çocuk irtibatınızı geliştirin, oyun oynayın.
Korkular çocuğun ve ailenin günlük hayatını etkilemeye başladıysa, artarak devam ediyorsa kesinlikle bir uzmana başvurun.
