Ergenlerde Bilgisayar Bağımlılığı

Bağımlılığın gelişiminde dijital oyunun yarattığı duygular önemli bir rol oynamaktadır. Buna yönelik oyunun türü de şekillenmektedir. Ergen gerçek hayatta karşılayamadığını başarı, bağımsızlık, eğlence, saygı, yenilik ihtiyacı gibi ihtiyaçlarını oyunla tatmin etmeye çalışmaktadır. Özellikle ait olma ve güç/kontrol ihtiyacını karşılayamayan ergenlerde problemli internet kullanımında artış olduğu görülmektedir. Yapılan görüşmede ergenin psikolojik ihtiyacını bulmaya ve karşılamaya yönelik bir çalışma yapılmalıdır. Örneğin yapılan bir araştırmada bağımlılığı yüksek olan ergenlerin daha fazla özerklik, yeterlik ve ilişki ihtiyacına sahip olduğu bulunmuştur. İhtiyaçlarını karşılamak amacıyla oynadığı oyunlarda başarı sosyal bileşen ve oyuna dalma bileşeni olarak 3 temel motive edici bulunmaktadır:

1.Başarı:

1.a.: Yükselme/İlerleme: Güç, ödül, statü kazanma

1.b.: Mekanik: Oyun sistemini çözme gerekliliği, bunun verdiği haz

1.c.: Rekabet: Oyundaki karakteri/kişiyi yenince meydana gelen başarı hissi, akranları tarafından kabul görmesi

2.Sosyal Bileşen:

2.a.: Sosyalleşme: Akranları tarafından gruba kabul edilme, sohbet edilecek konuya ortak olma

2.b.: İlişki: Gerçek hayatta tanışamayacağı kişilerle tanışma imkanı bulması (farklı şehir gb.)

2.c: Ekip Çalışması: Bir grubun parçası olmak

3.Oyuna Dalma Bileşeni:

3.a.: Keşif: Sonraki adımda ne var?

3.b.: Rol Yapma: Gerçek hayatta olmak istediği rolde olma

3.c.: Özelleştirme ve Kontrol: Karakteri ve ortamı kendine göre özelleştirebilme

3.d.: Gerçeklerden Kaçma: Stres, korku, ailedeki çatışma gibi durumlardan kaçış

Bilgisayar kullanımı aile içi çatışmanın olduğu ortamda artarken ebeveyn-çocuk ilişkisi güçlendikçe bağımlılık boyutunda bir azalma olduğu görülmüştür. Çatışma olan ortamda ergen bilgisayarı bir çatışma aracı olarak kullanabilmektedir. Bilgisayar bağımlılığında ebeveyn tutumları ve bağlanma da önemli bir etkendir. Koruyucu ve otoriter ebeveyne sahip ergenlerde internet bağımlılığına yatkınlık ve internet kullanımı yüksek düzeydeyken demokratik ebeveynlere sahip ergenlerde internet kullanım oranının daha düşük düzeyde olduğu görülmektedir. Yapılan araştırmalarda kaygılı bağlanmaya sahip ergenlerde bilgisayar kullanım düzeyi yüksekken güvenli bağlanmaya sahip ergenlerin daha düşük düzeyde bilgisayar kullandıkları görülmüştür. Bilgisayar/dijital oyun bağımlılığı erkeklerde ve 10-11-12.sınıflarda daha yüksek düzeydedir. 

Uzun süre bilgisayar kullanımı olan kişilerde bağımlılığa ek olarak depresyon, anksiyete, duygu durum bozuklukları, sosyal fobi, madde kullanım bozukluğu, DEHB, düşmanlık, dürtü kontrol bozukluğu, OKB gibi bazı patolojilerin görülme sıklığı daha yüksektir. Kişi doyurulmamış ihtiyaçlarını, ifade edilmemiş/bastırılmış duygularını açıklamak için interneti kullanabilmektedir. Depresyondaki bir ergen olumsuz duygu durumdan kurtulmak için interneti kullanarak kendini iyi hissetmeyi sağlamaya çalışabilmektedir. Yapılan araştırmalarda oyun bağımlılığı ve çekingen kişilik arasında pozitif bir ilişki bulunmuştur.Bu kişilerin yaşam doyumu ve özgüvenlerinin de düşük olduğu bilinmektedir. 

Tanı kriterleri üzerine bir uzlaşma olmamakla birlikte Goldberg, Young, Tao ve arkadaşlarının ölçütleri öne çıkmaktadır. 

Goldberg’in İnternet Bağımlılığı Kriterleri:

On iki aylık bir dönem içinde herhangi bir zaman ortaya çıkan aşağıdakilerin 3’ü veya daha fazlası ile kendini gösteren, klinik olarak belirgin bir bozulmaya veya sıkıntıya yol açan uygunsuz internet kullanımı

1. Aşağıdakilerden biriyle tanımlanan tolerans gelişimi

        a. İstenen keyfin alınabilmesi için belirgin olarak artmış internet kullanım süresi

        b. Sürekli olarak aynı sürelerde internet kullanımı ile alınan keyifte azalma olması

2. Aşağıda tanımlanan şekilde yoksunluk gelişmesi

Ağır ve uzun süreli internet kullanımı sonunda aşağıdakilerden en az 2 tanesinin günler içinde ortaya çıkması (1 ay içinde ortaya çıkabilir) ve kişinin bunlardan dolayı iş, sosyal ve önemli işlevsel alanlarda sıkıntı yaşaması

               a. Psikomotor ajitasyon

                b. Bunaltı

                c. İnternette neler olduğu hakkında takıntılı düşünceler

                d. İnternet hakkında fanteziler ve hayal kurma

                e. İsteyerek ya da  istemeyerek tuşlara basma hareketi yapma

                 f. Bu sıkıntılı durumdan kurtulmak için internete ya da benzer servislere bağlanma

3. İnternet kullanımı genellikle planlandığından daha uzun süreler alır

4. İnternet kullanımını bırakmak veya denetim altına almak için sürekli bir istek veya boşa çıkan çabalar vardır.

5. İnternet ile ilgili eylemlere çok uzun süreler ayrılır (kitap almak, yeni tarayıcılar ve programlar indirmek, dosyaları düzenlemek vb.)

6. İnternet kullanımı nedeniyle önemli toplumsal, mesleki etkinlikler ya da boş zamanları değerlendirme  etkinlikleri bırakılır ya da azaltılır

7. İnternet kullanımı yol açtığı sorunlara (uykusuzluk, evlilik problemleri, işe ve randevulara geç kalma vb.) rağmen aşırı olarak devam eder.

Young’un İnternet Bağımlılığı için Önerdiği Tanı Ölçütleri:

1. İnternet ile ilgili aşırı zihinsel uğraş (sürekli olarak interneti düşünme, internette yapılan aktivitelerin hayalini kurma, internette yapılması planlanan bir sonraki etkinliği düşünme, vb) 

2. İstenilen keyfi almak için giderek daha fazla oranda internet kullanma ihtiyacı duyma 

3. İnterneti kullanımını kontrol etme, azaltma ya da tamamen bırakmaya yönelik başarısız girişimlerin olması 

4. İnternet kullanımının azaltılması ya da tamamen kesilmesi durumunda huzursuzluk, çökkünlük ya da kızgınlık hissedilmesi 

5. Başlangıçta planlanandan daha uzun süre internette kalma 

6. Aşırı internet kullanımı nedeniyle aile, okul, iş ve arkadaş çevresiyle sorunlar yaşama, eğitim veya kariyer ile ilgili bir fırsatı tehlikeye atma ya da kaybetme 

7. Başkalarına (aile, arkadaşlar, terapist, vb) internette kalma süresi ile ilgili yalan söyleme 

8. İnterneti problemlerden kaçmak veya olumsuz duygulardan (örn: çaresizlik, suçluluk, çökkünlük, kaygı) uzaklaşmak için kullanma

Tao ve Arkadaşlarının Geliştirdiği İnternet Bağımlılığı Tanı Ölçütleri:

1. Semptom kriteri 

Aşağıdakilerden hepsi olmalıdır: 

1. İnternetle ilgili aşırı zihinsel uğraş (bir önceki çevrimiçi aktiviteyi düşünme veya bir sonraki aktiviteyi iple çekme) 

2. Çekilme belirtileri, internetin kesilmesinden birkaç gün sonra disfori, anksiyete, irritabilite veya sıkılma hissinin olması 

Aşağıdakilerden en az biri (veya daha fazlasının) olması: 

1. Tolerans, doyum sağlama amacıyla internet kullanımında belirgin artışın olması 

2. İnternet kullanımını bırakmak veya denetim altına almak için sürekli bir istek ya da başarısız çabaların olması 

3. İnternet kullanımının yol açtığı devamlı veya tekrarlayıcı fiziksel veya psikolojik bir probleme rağmen aşırı kullanıma devam edilmesi 

4. Kullanımın direk bir sonucu olarak internet dışındaki aktivitelere ilgi ve istek kaybı 

5. İnterneti disforik duygudurumdan (örneğin çaresizlik, suçluluk, kaygı gibi) kaçmak veya rahatlamak için kullanma 

(b) Dışlama kriteri 

Aşırı internet kullanımı psikotik bozukluk veya bipolar I bozukluk ile daha iyi açıklanamaz.

3. Klinik olarak önemli derecede bozulma kriteri 

Önemli bir ilişki, iş, eğitimsel veya mesleki fırsatları kaybetmeyi de içerek şeklide işlevsel bozulmalar (azalmış sosyal, akademik, çalışma kapasitesi) 

4. Süre kriteri 

İnternet bağımlılığı günlük en az 6 saat kullanım ile (iş/akademik amaçlı kullanım hariç) en az 3 ay sürmelidir.

Bilgisayar, internet, dijital oyun bağımlılığına yönelik ölçeklerin isimlerine ulaşılabilse de kendilerine ulaşılamamıştır. Bunlar:

• Young İnternet Bağımlılığı Testi Kısa Formu: Ergenler ve üniversite öğrencilerinde kullanılabilir. Cronbach alpha: .89

• Ergenler İçin Bilgisayar Bağımlılığı Ölçeği: Cronbach alpha: .95

• İnternet Bağımlılığı Ölçeği (İBÖ): Ortaokul düzeyindeki öğrencilerde geçerlik güvenirlik çalışması yapılmış. Cronbach alpha: .94

• Dijital Oyun Bağımlılığı Ölçeği: 12-18 yaş arası ergenlere uygulanmaktadır. Ergen yedi maddenin en az dördüne 3 ve üstü puan veriyorsa oyun bağımlısı olarak ele alınmaktadır. Cronbach alpha: .72 (özgün ölçeği zaten .81)

• Çevrimiçi Oyun Bağımlılığı Ölçeği: Geçerlik güvenirlik çalışmaları ortaokul öğrencileriyle yapılmış. Cronbach alpha: .83

Tedavi konusunda da ortak karar bulunmamakla birlikte öne çıkan bazı tedavi yöntemleri bulunmaktadır. İlaç tedavisinde menilfenidat kullanılarak ergenlerin dopamin seviyelerinin düzenlenmesi sonucu bağımlılıklarının azaldığı görülse de sadece ilaçla tedavi işe yaramamaktadır. BDT ile ergendeki olumsuz bilişler yeniden ele alınarak olumsuz duygu durumla başa çıkma becerisi kazandırmak amaçlanmaktadır. Çizelgeyle oyun oynadığı saatler ve duygu değişimleri takip edilebilir. İnternette vakit geçirmemenin getirdiği olumsuz ve işlevsel olmayan bilişler bu süreçte test edilir, ergenin bu durumlardaki hisleri ve bilişsel tepkileri takip edilir. Eğer aralıksız bir kullanım varsa mola yöntemi kullanılabilir bunun için alarm kurulabilir. Ne zaman, nerede, ne tür oynayacağı konusunda sınırlar konularak kararlı olmak önemlidir. Yaşına uygun ve eğitici programlara teşvik edilmeli, ebeveynlerinin bu programları anlamaları (hatta oyuna dahil olarak birlikte zaman geçirmeleri) ve ergenle sohbet ederek sosyal bir ortam oluşturmaları önemlidir. Bu sohbetlerde ergenin gerçek hayatta bulamadığı ihtiyaçları tespit edilerek bu ihtiyaçlara yönelik adım atılabilir ve ergenin gerçek hayatta elde edemeyeceklerinin farkına varması sağlanabilir. Bunlar yapılırken ergenin sorumluluklarını yaptıktan sonra bilgisayarda vakit geçirmesine izin vermeye dikkat edilmelidir. Aile bağımlılık ve öfke kontrolü hakkında bilgilendirilmeli gerekirse aile terapisine başlanmalıdır. Bilgilendirme ve yönlendirmeyle tekrardan güven kazanma konusundaki adımlar sürecin işleyişi açısından önemlidir.