Ergenlik, çocukluktan erişkinliğe geçiş periyodudur ve bu devirde kızlarda göğüslerin büyümesi ve
genital bölgede kıllanma, bayanlara mahsus yağ dağılımı; erkeklerde testislerin ve penisin büyümesi ile
birlikte genital bölgede kıllanma üzere cinse ilişkin görünür değişikliklerin yanı sıra üreme yeteneğinin
kazanılması ve süratli uzunluk uzaması üzere kıymetli gelişmeler olur. Ergenliğin sonuna hakikat kızlarda adet
kanamaları, erkeklerde ejakülasyon başlar ve bunlar olduktan bir müddet sonra da uzunluk uzaması durur.
Kızlarda ergenlik gelişimi, overleri (yumurtalıkları) dışardan görmek mümkün olmadığından östrojen
hormonu tesirini gösteren göğüs büyümesi ile erkeklerde ise testislerin büyümesi ile kıymetlendirilir.
Bir diğer deyişle kızlarda göğüs, erkeklerde testislerin büyümeye başlaması ergenlikle ilgili “nirengi
noktası” olarak alınır ve öbür endokrinolojik, biyolojik, fizikî ve ruhsal değişikliklerin birbirini
izleyeceği varsayılır. Ergenlik başlama yaşı konusunda günümüzde de kullanılan yaş hudutları (kızlarda
en erken 8, ortalama 10.5, en geç 13; erkeklerde en erken 9, ortalama 11.5, en geç 14) olup bu
veriler çocukların % 95’inin bu yaş aralıklarında ergenliğe gireceği manasına gelmektedir. Burada
normal ile ortalamanın farklı kavramlar olduğu, ortalama ile en erken ve en geç yaş arasındaki
dönemlerde ergenlik başlamasının da olağan hudutlarda kabul edilmesi gerektiği akılda tutulmalıdır.
Bilimsel olarak kızlarda 8 yaşından evvel göğüs büyümesinin olması erken ergenlik (precocious) olarak
kabul edilmektedir. Bununla bir arada birtakım kız çocuklarında beyindeki ergenlik merkezi çalışmaya
başlamadan, yani overlerde büyüme ve ergenliğe ilişkin başka bulgular olmadan tek başına meme
gelişimi olabilmektedir. Bu olaylar için erken göğüs gelişimi (prematür telarş) yahut “normal erken
ergenlik” tarifi kullanılmaktadır. Bir öbür deyişle 8 yaşından evvel göğüs gelişiminin olması her
zaman erken ergenlik manasına gelmemektedir. Bu hadiselerin çoğunluğunda ergenliği başlatan
hormonlar aktive olmadan yani ergenlik hormonların bağımsız olarak göğüs gelişimi olmaktadır. Son
yıllarda daha çok süratli kilo alan kızlarda genital bölge yahut koltuk altında tüylenmenin erken başlaması
ve buna birçok vakit yağ dokusu ile karışık göğüs gelişiminin eşlik ettiği gözlenmektedir. Birtakım kız
çocuklarında ergenliğe mahsus koku değişimi de erken olabilmektedir. Bu olaylar şimdi tam olarak
bilemediğimiz nedenlerle böbrek üstü bezlerinde androjen ismini verdiğimiz hormonların erken
salgılanmasına bağlıdır ve bu durum büyük çoğunlukla bir aksiliğe neden olmamaktadır. Bu
çocukların adet görme yaşlarında bir erkene kayma olmadığı üzere uzunlukları da olumsuz
etkilenmemektedir.
Bir diğer değerli nokta da göğüs gelişimi ile menstürasyon vakti ortasındaki bağlantıdır. Genel olarak
10.5 yaş civarında göğüs gelişimi olan kızlarda yaklaşık 2 yıl sonra menstürasyon olmakta, buna karşın
yukarıda bahsedildiği üzere bir hastalığa bağlı olmadan görülen göğüs gelişiminin erken olduğu
durumlarda göğüs gelişimi ile menstürasyon ortasındaki vakit uzamakta, bir öbür deyişle
menstürasyon vakti erkene kaymamaktadır.
Ergenlik yaşı erkene kayıyor mu?
Ülkemizde yapılan araştırmalarda menstürasyon yaşı baz alındığında ergenlik yaşında bir erkene kayış
olmadığını göstermektedir. Kızlarda 8-10.5 yaş ortasında ve 8 yaşından evvel göğüs gelişimi başlama
sıklığında bir artış olsa bile bunun menstürasyon yaşını etkilemediği, bir hastalığa bağlı olmayan erken
meme gelişimi ve/veya erken ergenlik durumlarında otomatik olarak uzunluk kısalığı ve erken
menstürasyon telaşı duymaya gerek olmadığını söyleyebiliriz. Ülkemizde ailelerin tasa ile
hastanelere getirdiklerini çocukların büyük çoğunluğu 6-9 yaş ortasındaki tek başına genital
tüylenme veya göğüs gelişimi olan kızlardır. Bu çocukların ergenlikleri yavaş ilerlemekte ve büyük
çoğunluğunda olağan vakitte adet görmekte ve uzunlukları da genetik potansiyellerine uygun
olmaktadır.
Meme gelişiminin ve/veya ergenliğin kısmi olarak erkene kaymasında çevresel faktörlerin tesiri var
mı?
Yakın vakitte Finlandiyalı ikizler üzerine yapılan çalışmalar, kızlarda ve erkeklerde ergenlik başlama
zamanı ve temposu üzerinde % 82-86 oranında genetik faktörlerin rolü olduğunu göstermektedir.
Genetik faktörlerin yanında etnik köken, beslenme, bilhassa de bebeklik ve erken çocukluk
döneminde çok kilo alımı yahut obezite, şekerli içecek tüketimi, düşük doğum yükü, annenin
menstürasyon yaşı, gelişmiş ülkelerdeki aileler tarafından evlat edinme, babanın konutta olmaması ve
son yıllarda östrojenik tesirli endokrin bozucu kimyasalların ergenlik yaşını etkilediği üzerine
durulmaktadır. Düzgün beslenmeye ve/veya şişmanlığa bağlı erken göğüs gelişimi ve/veya erken ergenlik
olan kız çocuklarına bir hastalığa bağlı erken ergenlik üzere davranıp ilaç tedavisi başlamaya çoğu
zaman gerek yoktur. Günümüzde ergenliğin başlamasını, suratını ve olağan fizyolojisini etkileyen
çevresel faktörler konusunda şimdi tam olarak kanıtlanmamış bilgiler vardır ve bu mevzularda bilimsel
platformlarda kapsamlı tartışmalar yapılmaktadır.
Kızlarda erken ergenlik ne vakit sorun olarak kabul edilmelidir?
Genel olarak ergenlik gecikmesi erkeklerde, erken ergenlik ise kızlarda sık görülmektedir. Erkeklerde
görülen gecikmiş ergenlik olaylarının büyük bir kısmında bir neden bulunamadığı üzere, kızlardaki
erken ergenlik hadiselerinin da büyük bir kısmında bir hastalık saptanamaz. Öncelikle erkeklerdeki
erken ergenliğin çoğunlukla bir hastalığa bağlı olabileceği akılda tutulmalıdır. Kızlarda ise 6 yaşından
önce görülen erken ergenlik olaylarında bir hastalık olma ihtimali yüksektir. Kızlarda erken ergenliğin
ilk belirtisi göğüs gelişimi olmakla birlikte buna uzunlukta süratli uzama, genital bölgede kıllanma, ter
kokusunun ağırlaşması ve ergenliğe has ruhsal değişiklikler eklenir. Bu nedenle göğüs gelişiminin
erken olduğu durumlarda ergenliğin başka belirtileri varsa ve süratli bir ilerleme kelam konusu ise erken
ergenlik ihtimali yüksektir. Aksi durumda erken göğüs gelişiminden kelam edilmelidir.
Kızlarda 6-8 yaş ortasındaki erken ergenlik olaylarında bir hastalık olma ihtimali % 2 dolayındadır.
Genel olarak hormon seviyeleri, kemik yaşı tayini, ergenlik bulgularında ilerleme suratı, over ve uterus
boyutları ve gerekli olaylarda beyin MRI incelemesi birlikte kıymetlendirilerek tedavi kararı
verilmelidir. Hiç kuşku yok ki bir patolojiye bağlı erken ergenlik olayları tedavi edilmelidir. Bir nedene
bağlı olmayan olaylarda ve 6 yaşından sonra başlayan ergenlik hadiselerinde tedavi kararı ergenliğin
ilerleyici olup olmadığına ve öteki parametrelere nazaran verilmelidir. Bu hadiselerde erken meme
gelişiminin erken menstürasyon manasına gelmediği ve tedavinin uzunluk kazanımı üzerinde hissedilir bir
etkisinin olmadığı akılda tutulmalıdır. 8-10.5 yaş ortasında olan göğüs gelişiminin bir hastalığa bağlı
değilse genel olarak tedavi gerektirmediği bilinmektedir.
