Epigenetik, DNA dizisindeki değişikliklerden kaynaklanmayan, ancak birebir vakitte ırsi olan, gen sözü değişikliklerini inceleyen bilim koludur. Hayat tarzı, beslenme alışkanlığı, spor üzere çevresel faktörlerin genlerin aktivitesini düşürmesi yahut yükseltmesi ile ortaya çıkan rahatsızlıkları inceler. Diğer bir tabirle DNA dizisinde hiçbir değişiklik gerçekleşmeden genlerin fazla çalışması ya da kâfi çalışmamasından kaynaklanan durumlardır. Son on yılda yapılan araştırmalar sonucu, epigenetik olayların, bilhassa yüksek tertipli canlılarda epeyce değerli tesirleri olduğu anlaşılmıştır.
Epigenetik fenomen, bilhassa canlıların embriyodan yetişkin bireye gerçek ilerleyen gelişim sürecinde gözlemlenen, hücre farklılaşmaları sırasında ortaya çıkan gen tabirindeki değişikliklerde kıymetli rol oynamaktadır. Gen sözünde görülen bu değişiklikler, genin baskılanması ya da aktieştirilmesi ile DNA’nın seçici olarak, farklı epigenetik durumlarda bulunan farklı kromatin yapılarına paketlenmesiyle ortaya çıkmaktadır. Epigenetik fenomenin üzerinde en çok çalışma yapılmış olan iki tipi, DNA metilasyonu ve histon modifikasyonları olmuştur. Bu iki olayın birbiriyle bağlı ve geri dönüşümlü olduğu düşünülmektedir.
Epigenetik modifikasyonlar, büyümenin kritik devirlerindeki beslenme ve hastalıklara yol açabilen gen sözlerindeki değişmeler ortasında potansiyel bir ilişki sağlar. Bu nedenle, epigenetik işaretlerin etraf, beslenme ve hastalıklar ortasında mekanik bir ilişki sağladığı kabul edilmektedir. Besinler ve biyoaktif besin bileşenleri ya direk olarak DNA metilasyonu ile histon modifikasyonunu katalize eden enzimleri inhibe ederek ya da bütün enzimatik tepkiler için gerekli ulaşılabilir substratları değiştirmek suretiyle epigenetik fenomenleri etkileyebilir.
Örneğin, yeşil çay yapraklarında bulunan folat, kahve, hububat taneleri, erik ve kivi meyvelerinde bulunan sinnamik asit, yeşil çaydan elde edilen epigallocatechin-3-gallate (EGCG) üzere fenoller, kırmızı üzüm ve eserlerinde bulunan resveratrol, turpgillerde bulunan izotiyosiyanat ve sulforafan, keten tohumundaki lignanlar, selenyum ve birtakım vitaminler epigenetik besinler olarak kıymetlendirilir.
Canlı bedeninin tertipli olarak çalışması, DNA’nın kararlı bir halde koruma edilmesine ve gen tabirinin doğal olmayan yollardan değişikliğe uğramamasına, diğer bir deyişle tıpkı kalmasına bağlıdır. Bu değişiklikler, kimyasal yahut metabolik nedenli mutasyonlar ve modifikasyonlara neden olarak sitotoksik ve kanserojenik tesirlere yol açabilmektedir (Portela ve Esteller, 2010).
DNA dizisinden bağımsız olarak gen sözünde meydana gelen kalıtsal değişiklikler “epigenetik“ olarak isimlendirilmektedir. Bu terim 1940’lı yıllarda Conrad Waddington tarafından “gelişim esnasında genotipin fenotipi nasıl oluşturduğunu inceleyen bilim dalıdır” biçiminde tanımlanmıştır (Dolinoy, 2007; Waddington 1940). Günümüzde ise bu terim “DNA dizisiyle açıklanamayan mitoz ve/veya mayoz bölünme ile kalıtsal olabilen gen işlevindeki değişiklikler” olarak tanımlanmaktadır (Youngson ve Whitelaw, 2008). Bu değişiklerin kimileri tüm hayat boyunca kazanılmış olabileceği üzere, kimileri geri dönebilir de olabilir, lakin kısmen stabildir (Bishop ve Ferguson, 2015). Yapılan çalışmalar şahısların beslenme alışkanlıkları ile epigenetik değişikliklere neden olan gen tabir değişiklikleri ortasında alakanın varlığını ortaya koymuştur.
Başta gebelik devrinde olmak üzere annenin beslenme durumu ile babanın beslenme alışkanlıklarının doğacak çocukların bulaşıcı olmayan hastalıkların (diabetes mellutus, kardiyovasküler hastalıklar, obezite ve kanser gibi) ortaya çıkmasında rol oynadığını göstermiştir (Supic ve ark., 2013; van Dijk ve ark., 2015).
Sağlıklı toplum ve kuşak için fizikî aktivite ile birlikte hem annenin hem de babanın beslenme alışkanlıklarının düzenlenmesi ve doğacak çocukların âlâ beslenme alışkanlıkları ile kanser, diyabet, kardiyovasküler hastalıklar ve obezite başta olmak üzere epigenetik değişikliklere bağlı hastalıkların görülme oranının azaltılabileceği, selenyum, vitamin E, çinko, omega 3, α-linoleik asit, polifenol, folik asit, izotiyosinat üzere bileşikleri içeren besinlerin yenmesi ile kansere yol açan epigenetik değişikliklerin oluşmasının önleyebileceği bilinmektedir.
Bu destekler, sadece bir hekim tarafından uygulanması gereken reçeteli ilaçları içerir. Muayene ve gerekli görüldüğü takdirde yapılacak tetkiklerden sonra uygulanmalıdır.
