Freud, ruhsal yapıyı; id, ego, süperego olmak üzere üç bileşenle tanımlar:
“İd’” isteklerimizden sorumludur. İsteklerimizi lisana getirmek “id”in vazifesidir. “İd”i denetim etmenin dinimizdeki karşılığı ‘”nefs”i kontrol’ etmektir. Gerek keyif veren, gerekse ziyan verici hislerimizin doğurduğu istekleri bize fısıldayan; telâşlı davranan; çabucak her istediğimiz olsun diye bizi sıkıştıran; vakit, yer, hudut tanımayan isteklerimizin sözcüsü, sesi olan “id”imizdir.
Gazetelerin üçüncü sayfalarında yüzleştiğimiz tecavüzlerin, cinayetlerin, hengamelerin, ağır yaralamaların nedeni olanlar; “id”lerini denetim edemeyen, yani “id”lerinin denetiminde davranmış şahıslardır.
İçimize yerleşmiş, bize daima yanlışları hatırlatan, istediğimiz şeyi yaptığımızda bize kızan, parmak sallayan, suçluluk hissetmemize neden olan, “başkaları ne der?” diye bizi isteklerimizden vazgeçiren, daima ulaşılamayacak amaçlar koyup bir türlü keyifli olamayan, daha çok çalışmamıza neden olan, daima daha fazlasını bizden isteyen, küçücük bir hatamızda bizi eleştirip cezalandıran, bedel ödemek zorunda bırakan, öbürleri ile kıyaslayan, içimize yerleşmiş olan anne babamızın sesi, toplumun bedel yargıları, din endişeleri ise ruhsal yapımızın “süperego” tarafıdır. İstediğimiz birşeyi yaptığımızda ortaya çıkan suçluluk duygusun nedeni yargılayıcı süperegomuzdur.
Hem “id”in isteklerini bekletme gücünde olan, hem de “süperego”nun zalim, yargılayıcı tarafını susturtup, kendine eziyet etmesine müsaade vermeyen ise “ego”dur. “Ego”, “id” ve “süperego” ile başetmeye, kendini var etmeye çalışırken; doğumdan itibaren “savunma mekanizmaları” kullanır. Birinci yıllarda “ilkel savunmalar” kullanırken, ruhsal yapımız ve “ego”muz güçlendikçe “olgun savunmalar” kullanmaya başlarız.
“Ego”nun gücü, dört bileşene bakarak kıymetlendirilir;
1) Kullandığı savunmalar, 2) Engellenme toleransı, 3) Dürtü denetimi, 4) Sonlar (“ego yapılanması” daha sonraki yazılarda detaylandırılacaktır).
“Ego”nun kullandığı onlarca sayıda savunma düzeneği tanımlanmıştır.
Nörobiyolojinin kurucularından Allan Schore, nörobiyolojik olarak üç temel savunma düzeneği olduğunu savunur; BÖLME (“splitting”), BASTIRMA (“represyon”), KOPMA (“dissosiasyon”).
BÖLME (“splitting”); gelişimsel nörobiyolojik bir duraklamadır. Sempatik ve parasempatik bağların, sağ beyin ile sol beynin, yani yaşantısal beyin ile mantıksal beynin entegrasyonunun sağlanamadığı durumu tanımlar -ki bu durumun klinik karşılığı, “kişilik bozuklukları”dır-. Dinamik manada ise, preödipal devirde kalmış olan gelişimsel duraklama olarak tanımlanabilir (preödipal periyot, ödipal devir ve bunlara karşılık gelen kişilik özellikleri daha sonraki yazılarda detaylandırılacaktır).
Bebekler, 2,5 yaşına kadar nörobiyolojik olarak sempatik sistem ile parasempatik sistemi birleştirme kabiliyetine sahip olmadığından, gelişimsel bir “bölme”nin tesiri altındadırlar. Devam eden olgunlaşma ile 2, 2.5, 3 yaşından sonra “bölme”yi ortadan kaldıran birleştirme kapasitesi gelişir ki; bu sayede triangüler yapıya, yani üçlü bağa ya da başka bir deyişle ödipal periyoda geçilmiş olunur.Bu devirde, bölmenin entegre olması ile birlikte savunma düzeneği olarak da bir üst savunma kullanılmaya başlanır.
Eğer kişi gelişimsel nörobiyolojik bölme etabında iken “gelişimsel duraklama” oluşur ve rastgele bir nedensellik ile bölme birleşemez ise; kişi “bölme” savunma sisteminin tesiri altında kalır ve ömür uzunluğu “bölme”yle ömrüne devam eder. Erişkin devirde BÖLME savunmasını faal olarak kullanmanın klinik karşılığı ise kişilik bozuklukları” dır. ( Kişilik bozuklukları sonraki yazılarda detaylandırılacaktır).
Bölme savunmasını faal olarak kulanan kişinin öne çıkan özelliği, aksiyonları ile konuşmasıdır. Kişi sağ beyninin yani yaşantısal, duygusal beynin tesiri altındadır. Bu beyinde yaşadıklarımızla motor korteks çabucak aktive olur, niyet harekete dönüşür. Örneğin çocuk kızdığında annesine tükürüp, tekmelerken, bölme entegre olmadığında erişkin yaşlarında da etrafındaki bireylere kızdığında tekmelemeye, vurmaya, eline ne geçerse atmaya başlar. Öfkesini bunlarla da yatıştıramazsa öfkesine aracı olarak silah yada diğer yaralayıcı aletler kullanmaya başlar. Aklından geçen cinsel isteklerini tecavüz üzere aksiyona geçirir. Agresif yada libidinal hisler olsun, kişi bu hislerin denetimini sağlayamaz ve kelamları ile konuşmak yerine davranışları ile konuşmaya başlar.Duyguların davranışlar ile lisana getiriliyor olması BÖLME savunmasının faal kullanıldığının göstergesidir.
Bölmenin gelişimsel olarak bir üst evresi, “bölme”den daha olgun olan “BASTIRMA” savunmasıdır. 3-6 yaşları ortasında nörobiyolojik olarak sağ beyin ile sol beynin, yani yaşantısal beyin ile mantıksal beynin kendi ortalarında temasa girmesi kademesinde ortaya çıkar ve bu sayede yaşantılar kelama dökülerek iç dünya anlatabilir hale gelir.
Bu olgunlaşma ile çocuk “anne sana çok kızgınım”, derken daha ileri olgunlaşmada ise “size çok kırgınım” diyebilir. Yani tükürmez yahut tekme atmaz, bıçağı sallamaz; davranışlarıyla değil, kelamlarıyla konuşur. Kelamlarıyla konuşmak demek, sağ beyinde davranışlarıyla konuşan kişinin sol beyinde sözlerle kendini söz edilebilir hale gelmesi demektir. Egonun da olgun bir savunma olan bastırmayı kullandığının değerli bir göstergesidir.Davranışlarla konuşmanın bedeli ne yazık ki bazen ölmek iken, en ağır sözlerin bile öldürmesi mümkün değildir.
Ülkeler sağ beyinleriyle konuşarak savaşıyorlar. Masaya oturabildikleri gün sol beyinle konuşur hale gelecekler. Şu anda “bölme”nin tesiri altındalar. Beşerler gelişimsel olarak daha olgun savunmaları kullanabilir duruma gelmişken ağır gerilim altında ruhsal olarak gerileyebilirler. Olgun ve sağlıklı niyet yapılarını kaybedebilirler. Bir millet olarak da beşerler toplu halde regrese olabilirler. Regresyonda “bastırma” sistemi ile masa başında konuşarak halledilebilecek mevzular, “bölme”ye dönüşür; “bölme”nin tesiri altında iken karşı karşıya kalanlar büsbütün şeytan ve makus algısıyla düşünülürler. Her iki taraf da birbirlerine karşı bu formda hissederler ve hislerini yalnızca davranışları ile ortaya koyarlar. Davranışlar da, ne yazık ki kurşun, bomba, silah olarak aksiyona yansır. Günün birinde, akl-ı selim galip gelir de “bölme” düzeneği “bastırma” düzeyine olgunlaşabilirse, sağ beyin ile sol beyin ortasında tekrar temas kurulur, nörobiyolojik olarak sempatik sistemle parasempatik sistem ortasındaki liflerin sayısı artar, sağ beyin ile sol beyefendisinin karşılıklı olarak birbirlerinden haberdar olması sağlanarak sağ beyindeki hisler simgeleşebilir ve insan sözlerle, hallerle iç dünyasını anlatabilir hale gelebilir; hisler, davranışlarla değil sözlerle yine tabir edilmeye başlanır; nefret, öfke ve aşk sözlere dökülüp, deşarj olur ve şiddet hareketi susar!
Anne ve babalar;
Çocuklarınıza “6 yaşına gelene kadar” sonsuz ve şartsız sevgi hissi ile en büyük değeri veriniz!
Hep hoş yanlarını görünüz ve gösteriniz!
Yıkıcı olmadan eleştiriniz!
Utandırmadan öğretiniz!
Vurmadan, canını yakmadan cezalandırınız!
“O daha çocuk! Birşeyden anlamaz!” dedikleriniz; ne yazık ki bugün, sizin anlatamadıklarınız yüzünden insanoğluna en büyük acıyı ve ziyanı yaşatıyorlar.
Vicdan sahibi çocuklar yetiştirmeye çalışırken, yanlışlarımızla vicdansız çocuklar yetiştirmeyelim!
Küçük yaşlardaki çocuğunuz kardeşine, arkadaşına, sahip olduğu hayvanına, oyuncağına, yıkıcı davranışlarda bulunuyorsa, birşeylerin karşıt gittiğini, bir yerlerde eksik kaldığınızı anlayın ve lütfen yardım alın! Bundan utanmayın!
Sözleri ile konuşan çocuklar; fizikî güçleriyle, bombalarıyla, silahlarıyla ve davranışlarıyla konuşmayan yetişkinler olacaklar!
Ve unutmayın! SÖZLER ÖLDÜRMEZ!
