Zonanın 50 yaş sonrası görülme sıklığı ve oluşturduğu ağrı genç yaşa nazaran daha fazladır. Bu yaş kümesinde ne yazık ki kanser sıklığı da artmaktadır. Kanser ve kanser tedavisi sırasında zona daha sık görülür. Bu nedenle zonadan korunmak daha da değerli hale gelmektedir.
Zona varisella zoster virüsünün (VZV) sebep olduğu, daha evvel suçiçeği ile karşılaşmış bireylerde görülen, ağrılı deri kabartılarıyla kendini gösteren bir hastalıktır. Halk ortasında “gece yanığı” olarak bilinir. Kişi VZV ile birinci müsabakada suçiçeği hastalığını geçirir. Suçiçeği güzelleştikten sonra VZV omurilikte kimi hudut hücrelerinde hastalık yapmaksızın inaktif halde kalır, yani uykuya yatar.
Yıllar sonra beden direncinin azaldığı kimi periyotlarda VZV etkinleşebilir. Sonlar yoluyla deriye gelip o bölgede ağrılı su toplamış kabartılara sebep olur. Virus belirli bir hudut demetinde hasar yarattığı için ekseriyetle o hudut bölgesinde, bedenin yahut yüzün tek yarı tarafında, ağrılı kabartılar görülür. Gerilim, uykusuzluk, yorgunluk, sıhhatsiz diyetler ve mevsim geçişlerinde bağışıklık sistemi baskılanır ve zona görülme sıklığı artar. Tekrar bağışıklık sistemini zayıflatan kanser, kemoterapi, ışın tedavisi ve AIDS üzere durumlarda da zona gelişmesi kolaylaşır.
Ağrı zonanın çoklukla birinci bulgusudur. Derideki kabartılar birkaç gün ila birkaç hafta sonra ortaya çıkar. Ağrı devrinde kişi ağrının olduğu bölgeye nazaran (omuz, karın, kalp, göz, diş, kulak ağrısı vb ) farklı branştaki doktorlara başvurur. Deride bulgu olmadığı periyotta farklı teşhis alabilir. Deride ekseriyetle bedenin yahut yüzün tek tarafını tutan kızarıklık ve daha sonrasında üzerinde su dolu kabarcıklar görülür. 2-4 hafta içinde bu kabartılar kabuklanarak ve yerlerinde hafif lekeler bırakarak geçer.
Zonada en kıymetli belirti ağrıdır. Nadiren bireylerde halsizlik, ateş, titreme üzere genel hastalık belirtileri görülebilir. Zona bilhassa beden bağışıklığı ilaçlarla yahut kanser üzere hastalıklarla baskılanmış bireylerde görme ve işitme kayıpları, zatürre yahut ensefalite yol açabilir. Şiddetli ağrı her 5 bireyden 1’inde, deri kabartıları iyileşse de devam edebilir. Kişinin toplumsal hayatını ve uykusunu olumsuz tarafta tesirler. Zona sonrası devam eden hudut ağrısına postherpetik nevralji ismi verilir.
Zona ve postherpetik nevralji 50 yaş üzerindeki şahıslarda daha sıktır. Ağrı yanma, batma, iğnelenme biçiminde hissedilir. Hudut hasarının olduğu deri bölgesi son derece hassastır. Giysilerin teması dahi kişiyi rahatsız eder.
Zona tanısı bir dermatoloji uzmanı tarafında çarçabuk konur. Karışabildiği hastalıklar az sayıda olup gerekirse tetkikler ile ayırım yapılabilir. Erken teşhis (döküntüden sonraki birinci 24-72 saat) ile faal tedavi başlandığında hem deri bulguları hem de ağrının şiddeti azaltılabilir. Ne yazık ki birtakım hastalarda erken ve faal tedaviye karşın postherpetik nevralji aylarca devam edebilmektedir.
Zonadan aşıyla korunmak Türkiye’de de artık mümkün. Amerika’da 2006 yılından beri zona aşısı kullanılmaktadır. Yapılan araştırmalarda 50-59 yaş kümesinde zona gelişme riskini %70 azalttığı gösterilmiştir. Zona aşısına karşın hastalık geçirenlerde ise postherpetik nevraljinin %67 oranında azaldığı belirlenmiştir.
Zona aşısı 50 yaş üstündeki sağlıklı her bireye tek doz uygulanır.
Zona aşısının uygulanamadığı bireyler; bağışıklık sistemini olumsuz tarafta etkileyen ilaç kullananlar, kemoterapi yahut radyoterapi görenler, kemik iliği yahut lenfatik sistemi etkileyen kanser hastaları ve AIDS üzere bağışıklığı baskılayan hastalığı olanlar, gebeler ve aşı içindeki unsurlara alerjisi olanlardır.
Aşıya bağlı önemli yan tesir şimdiye kadar bildirilmemiştir. Aşı yerinde kaşıntı, ağrı, kızarıklık ve şişlik olabilir, az sayıda bireyde baş ağrısı görülebilir.
